Archaeology

Η νευροαρχαιολογία είναι κλάδος της αρχαιολογίας που χρησιμοποιεί νευροεπιστημονικά δεδομένα για να οδηγηθεί σε συμπεράσματα σχετικά με τη μορφή και τη λειτουργία του εγκεφάλου στην ανθρώπινη γνωστική εξέλιξη. Ο όρος πιστώνεται στους Κόλιν Ρένφριου και Λάμπρο Μαλαφούρη^[1][2].

Όπως εξηγείται από τον αρχαιολόγο Dietrich Stout και την εξελικτική νευροεπιστήμονα Erin E. Hecht^[3] η νευροαρχαιολογία έχει “συγκεκριμένες θεωρητικές προεκτάσεις που εκτείνονται πέρα από τη γενική έννοια του νεολογισμού”. Είναι επομένως χρήσιμο να γίνει διάκριση μεταξύ της Νευροαρχαιολογίας (με τη στενή έννοια) και της νευροαρχαιολογίας (με την ευρύτερη έννοια). Όπως σκιαγραφήθηκε από τον Μαλαφούρη, η νευροαρχαιολογία είναι απόρροια της γνωστικής-διαδικαστικής αρχαιολογίας του Ρένφριου και στηρίζεται ρητά στη Θεωρία Υλικής Εμπλοκής^[4][5]. Η συγκεκριμένη θεωρία εστιάζει στον ρόλο των αντικειμένων στη διαμεσολάβηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της γνώσης και της κοινωνικότητας και είναι στενά ευθυγραμμισμένη με τις προσεγγίσεις της γνώσης ως διευρυμένης, θεμελιωμένης ή τεκμηριωμένης, τοποθετημένης ή εγκαθιδρυμένης και κατανεμημένης ή διανεμημένης που αναπτύχθηκαν στην ψυχολογία, τη φιλοσοφία, την ανθρωπολογία και αλλού. Η νευροαρχαιολογία στοχεύει στην ενσωμάτωση των ευρημάτων της νευροεπιστήμης στη γνωστική αρχαιολογία, στην προώθηση του “κριτικού προβληματισμού για τους ισχυρισμούς της νευροεπιστήμης με βάση τις τρέχουσες αρχαιολογικές γνώσεις μας” και στη “διευκόλυνση του διεπιστημονικού διαλόγου”^[6].

Η νευροαρχαιολογία συνδυάζει τις λέξεις νεύρο+αρχαιολογία, υποδεικνύοντας τη σύνδεσή της αφενός με τις επιστήμες του εγκεφάλου, αφετέρου με την αρχαιολογία, δηλαδή τη μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας και της προϊστορίας μέσω ανασκαφών και άλλων τεχνικών που έχουν σχεδιαστεί για τη διερεύνηση του υλικού αρχείου. Επομένως, σημαίνει την αρχαιολογία που πληροφορείται από τη νευροεπιστήμη ή την εξελικτική γνωστική αρχαιολογία^[7].

Στον 21ο αιώνα, εξελίξεις στην κατανόηση του εγκεφάλου μέσω των γνωστικών επιστημών άνοιξαν νέους τομείς συνεργασίας μεταξύ της αρχαιολογίας και της νευροεπιστήμης^[8]. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους αρχαιολόγους να βασίσουν υποθέσεις σχετικά με τα βιολογικά και νευρικά υποστρώματα των ανθρώπινων γνωστικών ικανοτήτων σε αρχαιολογικά δεδομένα, ειδικά σε αλλαγές υλικών μορφών, όπως πέτρινα εργαλεία με την πάροδο του χρόνου. Οι νευροεπιστημονικές γνώσεις μπορούν επίσης να εφαρμοστούν στην κριτική ανασκόπηση και την αμφισβήτηση θεωριών και υποθέσεων σχετικά με την έναρξη της σύγχρονης ανθρώπινης γνώσης και συμπεριφοράς. Τόσο η νευροεπιστήμη όσο και η νευροαρχαιολογία επιδιώκουν να κατανοήσουν τον ανθρώπινο νου. Ωστόσο, οι θεωρίες και οι μέθοδοι των δύο κλάδων διαφέρουν σημαντικά. Η Νευροεπιστήμη συλλέγει δεδομένα για τη μορφή και τη λειτουργία του εγκεφάλου σε υπάρχοντες πληθυσμούς, ενώ η νευροαρχαιολογία χρησιμοποιεί αρχαιολογικά και νευροεπιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να εξετάσει την αλλαγή στη μορφή και τη λειτουργία του εγκεφάλου σε εξαφανισμένους πληθυσμούς. Για να συμβιβάσει αυτές τις θεωρητικές και μεθοδολογικές διαφορές, η νευροαρχαιολογία «στοχεύει στην κατασκευή μιας αναλυτικής γέφυρας μεταξύ εγκεφάλου και πολιτισμού, θέτοντας την υλική κουλτούρα, τον χρόνο και τη μακροπρόθεσμη αλλαγή στο επίκεντρο της μελέτης του νου»^[9]. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα νευροεπιστημονικά δεδομένα αποτελούν βασικό συστατικό των νευροαρχαιολογικών αναλύσεων. Ωστόσο, η νευροεπιστήμη δεν έχει ακόμη αξιοποιήσει την ικανότητα της αρχαιολογίας να παρέχει κρίσιμα δεδομένα σχετικά με τον χρόνο και το πλαίσιο των εξελίξεων στην ανθρώπινη γνωστική εξέλιξη^[10].

• Malafouris, L. 2009. “'Neuroarchaeology': Exploring the links between neural and cultural plasticity”, in Cultural neuroscience: Cultural influences on brain function. Progress in Brain Research 178, edited by Chiao, J.Y., (253–261), Amsterdam, The Netherlands: Elsevier. ISBN 9780080952215.
• Malafouris, L. 2004. “The cognitive basis of material engagement: Where brain, body and culture conflate”, in Rethinking materiality: The engagement of mind with the material world, edited by DeMarrais, E., Gosden, C., Renfrew, C., (53–61), Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research. ISBN 9781902937304.
• Malafouris, L. 2008. “Between brains, bodies and things: Tectonoetic awareness and the extended self”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences. 363 (1499): 1993–2002. doi: https://doi.org/10.1098%2Frstb.2008.0014.
• Malafouris, L. 2010. «Metaplasticity and the human becoming: Principles of neuroarchaeology». Journal of Anthropological Sciences 88: 49–72. PMID 20834050
• Renfrew, C. 1994. “Towards a cognitive archaeology”, in In the ancient mind: Elements of cognitive archaeology, edited by Renfrew, C., Zubrow, E.B.W., (3-12), Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780080952215.
• Renfrew, C. 2004. “Towards a theory of material engagement”, in Rethinking materiality: The engagement of mind with the material world, edited by DeMarrais, E., Gosden, C., Renfrew, C., (23–32), Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research. ISBN 9781902937304.
• Renfrew, C., Malafouris, L. 2008. “Steps to a 'neuroarchaeology' of mind, Part 1, Introduction”. Cambridge Archaeological Journal. 18(3): 381–385. doi:https://doi.org/10.1017%2Fs0959774308000425.
• Roberts, Patrick 2016. “'We have never been behaviourally modern': The implications of Material Engagement Theory and metaplasticity for understanding the Late Pleistocene record of human behaviour”. Quaternary International 405: 8–20. doi:https://doi.org/10.1016%2Fj.quaint.2015.03.011.
• Stout, D. Hecht, E.E. 2015. “Neuroarchaeology”, in (ed.). Human paleoneurology, edited by Bruner, E., (145–175), Springer Series in Bio-/Neuroinformatics 3. Berlin: Springer. ISBN 978-3-319-08499-2.