Νεολιθική
Η νεολιθική περίοδος αντιπροσωπεύει μια από τις πιο σημαντικές μεταβάσεις στην ανθρώπινη ιστορία, σηματοδοτώντας τη στροφή από την κυνηγετική-συλλεκτική οικονομία σε μια παραγωγική βάση βασισμένη στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο όρος "νεολιθική επανάσταση", εισαγόμενος από τον Βηρ Γκόρντον Τσάιλντ το 1936, περιγράφει αυτή τη μεταμόρφωση ως ραγδαία και ριζική[1], αλλά οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι ήταν μια σταδιακή διαδικασία, συχνά με αντιστροφές και τοπικές προσαρμογές[2]. Αυτή η περίοδος, που ξεκινά περίπου το 10.000 ΠΚΕ στη Μέση Ανατολή, εξαπλώθηκε παγκοσμίως, επηρεάζοντας την κοινωνική οργάνωση, την τεχνολογία και το περιβάλλον.
Χρονολογήσεις και γεωγραφική εξάπλωση
Η νεολιθική ξεκίνησε στο Λεβάντε και τη Μέση Ανατολή γύρω στο 10.000 ΠΚΕ, με την εξημέρωση φυτών όπως το σιτάρι και το κριθάρι, και ζώων όπως τα πρόβατα και οι αγελάδες[3]. Στην Ευρώπη, η εξάπλωση έγινε μέσω δύο κύριων δρόμων, του Δούναβη (Βαλκάνια-Κεντρική Ευρώπη, 6500–5800 ΠΚΕ) και της Μεσογείου (θαλάσσια διαδρομή προς Ιβηρική, 5600 ΠΚΕ)[4] Στην Ασία, όπως στην περιοχή Ταϊχού (Taihu) της Κίνας, η νεολιθική εμφανίζεται από το 7000 ΠΚΕ με πολιτισμούς όπως ο Majiabang και ο Liangzhu[5] Στο Ιράν, η μετάβαση από επιπαλαιολιθική σε νεολιθική σημειώνεται γύρω στο 8000 ΠΚΕ, σύμφωνα με τη ζωοαρχαιολογική έρευνα[6]. Στη Σικελία, η εμφάνιση της γεωργίας είναι το αποτέλεσμα της θαλάσσιας διασποράς, ξεκινώντας από το τέλος του 7000 ΠΚΕ[7]. Η εξάπλωση δεν ήταν ομοιόμορφη, με στασιμότητα και επανεκκινήσεις, λόγω κλιματικών αλλαγών και κοινωνικών παραγόντων[8] Σε παγκόσμιο επίπεδο, η νεολιθική διαρκεί μέχρι το 2000 ΠΚΕ σε ορισμένες περιοχές, με τοπικές διακυμάνσεις λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών.
Από την κυνηγετική-συλλεκτική ζωή στη γεωργία και την κτηνοτροφία
Η μετάβαση, γνωστή ως "νεολιθική επανάσταση", δεν ήταν πάντα πλεονεκτική. Οι πρώτοι γεωργοί αντιμετώπιζαν χαμηλές αποδόσεις, κινδύνους και αυξημένη εργασία, ενώ οι κυνηγοί-συλλέκτες είχαν καλύτερη διατροφή και λιγότερες ασθένειες[9]. Στο Ιράν, η στροφή προς πρόβατα και κατσίκες σημειώνεται γύρω στο 8000 ΠΚΕ, με στοιχεία διαχείρισης σε σπήλαια όπως το Χότου (Hotu)[10]. Στη Σικελία, άγρια φυτά όπως βελανίδια και σταφύλια κυριαρχούσαν στη μεσολιθική, ενώ καλλιεργημένα εμφανίζονται στο Grotta dell’Uzzo γύρω στο 6000 ΠΚΕ[11]. Οι αιτίες περιλαμβάνουν κλιματικές πιέσεις (π.χ. Νεότερη Δρυάς), πληθυσμιακή αύξηση και κοινωνικούς παράγοντες όπως οι γιορτές και ο ανταγωνισμός[12] Η θεωρία Niche Construction υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι διαμόρφωναν ενεργά το περιβάλλον τους, ωστόσο υπήρξαν αντιστροφές, όπως στους Νατούφιους[13]. Στην Ευρώπη, η μετάβαση περιελάμβανε ανάμειξη με τοπικούς κυνηγούς, με γενετικά στοιχεία που δείχνουν κυρίως ανατολική προέλευση[14].
Τεχνολογικές καινοτομίες
Η νεολιθική εισήγαγε εργαλεία από λειασμένο λίθο, κεραμεική και συστήματα αποθήκευσης. Στην Ευρώπη, η κεραμεική ποικίλλει, με στυλ όπως γραμμική ταινιωτή κεραμεική (LBK) που δείχνουν δίκτυα ανταλλαγών[15]. Στην Κίνα, τα δίκτυα των αρχαιολογικών θέσεων δείχνουν εξέλιξη από τον πολιτισμό Ματσιαμπάνκ (Majiabang) στον πολιτισμό Λιανγκτσού (Liangzhu), με σταθερή δομή δικτύων[16] Στη Σικελία, η εξάπλωση οψιανού από το ηφαιστειογενές νησί Λίπαρι κορυφώνεται στο 5000 ΠΚΕ, συνδεδεμένη με εμπόριο[17]. Καινοτομίες όπως ο τροχός και το άροτρο εμφανίζονται αργότερα, γύρω στο 4000 ΠΚΕ, ενισχύοντας την κινητικότητα[18]. Η εξημέρωση φυτών και ζώων ήταν αργή, με ασυνείδητη επιλογή χαρακτηριστικών[19].
Παραπομπές
- ↑ Furholt 2021, 484.
- ↑ Svizzero 2017, 53.
- ↑ Svizzero 2017, 54.
- ↑ Furholt 2021, 484.
- ↑ Yang et al. 2025, 2.
- ↑ Berthon et al. 2023, 4.
- ↑ Speciale 2024, 186.
- ↑ Heitz et al. 2023, 18.
- ↑ Svizzero 2017, 55.
- ↑ Berthon et al. 2023, 6.
- ↑ Speciale 2024, 187.
- ↑ Svizzero 2017, 56.
- ↑ Svizzero 2017, 57.
- ↑ Furholt 2021, 486.
- ↑ Heitz et al. 2023, 65.
- ↑ Yang et al. 2025, 3.
- ↑ Speciale 2024, 188.
- ↑ Furholt 2021, 488.
- ↑ Svizzero 2017, 58.
