Νεολιθική: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Admin (συζήτηση | συνεισφορές) |
Admin (συζήτηση | συνεισφορές) |
||
| Γραμμή 41: | Γραμμή 41: | ||
|- | |- | ||
| [[Nanzhuangtou]] | | [[Nanzhuangtou]] | ||
| | | Χεμπέι, Κίνα | ||
| 9500 | | 9500 | ||
| 9000 | | 9000 | ||
| Γραμμή 71: | Γραμμή 71: | ||
|- | |- | ||
| [[Nevali Cori]] | | [[Nevali Cori]] | ||
| | | Τουρκία | ||
| 8000 | | 8000 | ||
| | | | ||
| Γραμμή 107: | Γραμμή 107: | ||
|- | |- | ||
| [[Chogha Bonut]] | | [[Chogha Bonut]] | ||
| | | Ιράν | ||
| 7200 | | 7200 | ||
| | | | ||
| Γραμμή 113: | Γραμμή 113: | ||
|- | |- | ||
| [[Jhusi]] | | [[Jhusi]] | ||
| | | Ινδία | ||
| 7100 | | 7100 | ||
| | | | ||
| Γραμμή 131: | Γραμμή 131: | ||
|- | |- | ||
| [[Λαχουραντέβα]] (Lahuradewa) | | [[Λαχουραντέβα]] (Lahuradewa) | ||
| | | Ινδία | ||
| 7000 | | 7000 | ||
| | | | ||
| Γραμμή 158: | Γραμμή 158: | ||
| 7000 | | 7000 | ||
| 5500 | | 5500 | ||
| ακεραμεικός αλλά περίτεχνος πολιτισμός με πλινθόκτιστα σπίτια, γεωργία κ.λπ. | | [[Ακεραμεική|ακεραμεικός]] αλλά περίτεχνος [[πολιτισμός]] με πλινθόκτιστα σπίτια, γεωργία κ.λπ. | ||
|- | |- | ||
| [[Σέσκλο]] | | [[Σέσκλο]] | ||
| Γραμμή 263: | Γραμμή 263: | ||
|- | |- | ||
| [[Πολιτισμός Norte Chico]] | | [[Πολιτισμός Norte Chico]] | ||
| βόρεια ακτή | | βόρεια ακτή Περού | ||
| 3000 | | 3000 | ||
| 1700 | | 1700 | ||
| Γραμμή 278: | Γραμμή 278: | ||
| 2000 | | 2000 | ||
| | | | ||
| μόνιμα νεολιθικά χωριά είχαν ήδη ιδρυθεί έως το 2000 | | μόνιμα νεολιθικά χωριά είχαν ήδη ιδρυθεί έως το 2000 ΠΚΕ | ||
|- | |- | ||
| [[Lajia]] | | [[Lajia]] | ||
Αναθεώρηση της 13:05, 17 Νοεμβρίου 2025
Η νεολιθική περίοδος αντιπροσωπεύει μια από τις πιο σημαντικές μεταβάσεις στην ανθρώπινη ιστορία, σηματοδοτώντας τη στροφή από την κυνηγετική-συλλεκτική οικονομία σε μια παραγωγική βάση βασισμένη στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο όρος "νεολιθική επανάσταση", εισαγόμενος από τον Βηρ Γκόρντον Τσάιλντ το 1936, περιγράφει αυτή τη μεταμόρφωση ως ραγδαία και ριζική[1], αλλά οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι ήταν μια σταδιακή διαδικασία, συχνά με αντιστροφές και τοπικές προσαρμογές[2]. Αυτή η περίοδος, που ξεκινά περίπου το 10.000 ΠΚΕ στη Μέση Ανατολή, εξαπλώθηκε παγκοσμίως, επηρεάζοντας την κοινωνική οργάνωση, την τεχνολογία και το περιβάλλον.
Χρονολογήσεις και γεωγραφική εξάπλωση
Η νεολιθική ξεκίνησε στο Λεβάντε και τη Μέση Ανατολή γύρω στο 10.000 ΠΚΕ, με την εξημέρωση φυτών όπως το σιτάρι και το κριθάρι, και ζώων όπως τα πρόβατα και οι αγελάδες[3]. Στην Ευρώπη, η εξάπλωση έγινε μέσω δύο κύριων δρόμων, του Δούναβη (Βαλκάνια-Κεντρική Ευρώπη, 6500–5800 ΠΚΕ) και της Μεσογείου (θαλάσσια διαδρομή προς Ιβηρική, 5600 ΠΚΕ)[4] Στην Ασία, όπως στην περιοχή Ταϊχού (Taihu) της Κίνας, η νεολιθική εμφανίζεται από το 7000 ΠΚΕ με πολιτισμούς όπως ο Majiabang και ο Liangzhu[5] Στο Ιράν, η μετάβαση από επιπαλαιολιθική σε νεολιθική σημειώνεται γύρω στο 8000 ΠΚΕ, σύμφωνα με τη ζωοαρχαιολογική έρευνα[6]. Στη Σικελία, η εμφάνιση της γεωργίας είναι το αποτέλεσμα της θαλάσσιας διασποράς, ξεκινώντας από το τέλος του 7000 ΠΚΕ[7]. Η εξάπλωση δεν ήταν ομοιόμορφη, με στασιμότητα και επανεκκινήσεις, λόγω κλιματικών αλλαγών και κοινωνικών παραγόντων[8] Σε παγκόσμιο επίπεδο, η νεολιθική διαρκεί μέχρι το 2000 ΠΚΕ σε ορισμένες περιοχές, με τοπικές διακυμάνσεις λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών.
Από την κυνηγετική-συλλεκτική ζωή στη γεωργία και την κτηνοτροφία
Η μετάβαση, γνωστή ως "νεολιθική επανάσταση", δεν ήταν πάντα πλεονεκτική. Οι πρώτοι γεωργοί αντιμετώπιζαν χαμηλές αποδόσεις, κινδύνους και αυξημένη εργασία, ενώ οι κυνηγοί-συλλέκτες είχαν καλύτερη διατροφή και λιγότερες ασθένειες[9]. Στο Ιράν, η στροφή προς πρόβατα και κατσίκες σημειώνεται γύρω στο 8000 ΠΚΕ, με στοιχεία διαχείρισης σε σπήλαια όπως το Χότου (Hotu)[10]. Στη Σικελία, άγρια φυτά όπως βελανίδια και σταφύλια κυριαρχούσαν στη μεσολιθική, ενώ καλλιεργημένα εμφανίζονται στη Βραχοσκεπή του Ούτζο (Grotta dell’Uzzo) περίπου στο 6000 ΠΚΕ[11]. Οι αιτίες περιλαμβάνουν κλιματικές πιέσεις (π.χ. Νεότερη Δρυάς), πληθυσμιακή αύξηση και κοινωνικούς παράγοντες όπως οι γιορτές και ο ανταγωνισμός[12] Η θεωρία της οικοθέσης (Niche Construction)[13] υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι διαμόρφωναν ενεργά το περιβάλλον τους, ωστόσο υπήρξαν αντιστροφές, όπως στους Νατούφιους[14]. Στην Ευρώπη, η μετάβαση περιελάμβανε ανάμειξη με τοπικούς κυνηγούς, με γενετικά στοιχεία που δείχνουν κυρίως ανατολική προέλευση[15].
Τεχνολογικές καινοτομίες
Η νεολιθική εισήγαγε εργαλεία από λειασμένο λίθο, κεραμεική και συστήματα αποθήκευσης. Στην Ευρώπη, η κεραμεική ποικίλλει, με στυλ όπως γραμμική ταινιωτή κεραμεική (LBK) που δείχνουν δίκτυα ανταλλαγών[16]. Στην Κίνα, τα δίκτυα των αρχαιολογικών θέσεων δείχνουν εξέλιξη από τον πολιτισμό Ματσιαμπάνκ (Majiabang) στον πολιτισμό Λιανγκτσού (Liangzhu), με σταθερή δομή δικτύων[17] Στη Σικελία, η εξάπλωση οψιανού από το ηφαιστειογενές νησί Λίπαρι κορυφώνεται στο 5000 ΠΚΕ, συνδεδεμένη με εμπόριο[18]. Καινοτομίες όπως ο τροχός και το άροτρο εμφανίζονται αργότερα, γύρω στο 4000 ΠΚΕ, ενισχύοντας την κινητικότητα[19]. Η εξημέρωση φυτών και ζώων ήταν αργή, με ασυνείδητη επιλογή χαρακτηριστικών[20].
Κοινωνική οργάνωση και κοινωνικές αλλαγές
Οι νεολιθικές κοινωνίες ήταν ρευστές, με υψηλή κινητικότητα και μη-ιεραρχικές δομές ("acephalous")[21]. Στην Ευρώπη, υπήρχαν διατοπικά δίκτυα[22], με κοινωνική ρευστότητα και έμφαση σε συναινετικές αποφάσεις[23]. Στην Κίνα, τα δίκτυα αρχαιολογικών θέσεων δείχνουν ομοιογενή δομή, με σταθερή εξέλιξη, αλλά και πτώση στο Μακιάο (Maqiao)[24] Η γεωργία οδήγησε σε ανισότητες, αλλά χωρίς μόνιμη ιεραρχία, με στοιχεία βίας αλλά όχι κυριαρχίας[25]. Ταφές δείχνουν μετάβαση από ατομικές σε συλλογικές, χωρίς σαφή συγγένεια[26] Στο Ιράν, η ζωοαρχαιολογική έρευνα υποδηλώνει τοπική διαχείριση των ζώων[27].
Αρχαιολογικές θέσεις
| όνομα | τοποθεσία | πρώιμη χρονολόγηση (ΠΚΕ) | ύστερη χρονολόγηση (ΠΚΕ) | σχόλια |
|---|---|---|---|---|
| Τελ Καραμέλ (Tell Qaramel) | Συρία | 10.700 | 9400 | |
| Σπήλαιο Φράγχθι | Ελλάδα | 10.000 | επανεγκατάσταση μεταξύ του 7500 και 6000 ΠΚΕ | |
| Γκεμπεκλί Τεπέ | Τουρκία | 9600 | 8000 | |
| Nanzhuangtou | Χεμπέι, Κίνα | 9500 | 9000 | |
| Βύβλος | Λίβανος | 8800 | 7000 | |
| Ιεριχώ (Τελλ ες-Σουλτάν) | Δυτική Όχθη | 9500 | προέρχεται από την πρώιμη Επιπαλαιολιθική Νατούφιος πολιτισμός | |
| Οικισμός Πούλλι (Pulli) | Εσθονία | 8500 | 5000 | ο αρχαιότερος γνωστός οικισμός του πολιτισμού Κούντα (Kunda) |
| Ασικλί Χογιούκ | Κεντρική Ανατολία, Τουρκία | 8200 | 7400 | αντιστοιχεί στην E/MPPNB του Λεβάντε |
| Nevali Cori | Τουρκία | 8000 | ||
| Bhirrana | Ινδία | 7600 | 7200 | Κουλτούρα Hakra |
| Πολιτισμός Pengtoushan | Κίνα | 7500 | 6100 | κατάλοιπα ρυζιού χρονολογημένα στο 8200–7800 ΠΚΕ |
| Τσαταλχογιούκ | Τουρκία | 7500 | 5700 | |
| Μεντές Τεπέ και Καμίλτεπε (Mentesh Tepe και Kamiltepe) | Αζερμπαϊτζάν | 7000 | 3000 | |
| Αΐν Γκαζάλ | Ιορδανία | 7250 | 5000 | |
| Chogha Bonut | Ιράν | 7200 | ||
| Jhusi | Ινδία | 7100 | ||
| Μότσα | Ισραήλ | 7000 | ||
| Ganj Dareh | Ιράν | 7000 | ||
| Λαχουραντέβα (Lahuradewa) | Ινδία | 7000 | παρουσία καλλιέργειας ρυζιού, κεραμεικής κ.ά. | |
| Jiahu | Κίνα | 7000 | 5800 | |
| Κνωσός | Κρήτη | 7000 | ||
| Χοιροκοιτία | Κύπρος | 7000 | 4000 | |
| Mehrgarh | Πακιστάν | 7000 | 5500 | ακεραμεικός αλλά περίτεχνος πολιτισμός με πλινθόκτιστα σπίτια, γεωργία κ.λπ. |
| Σέσκλο | Ελλάδα | 6850 | με περιθώριο σφάλματος 660 ετών | |
| Horton Plains | Σρι Λάνκα | 6700 | καλλιέργεια βρώμης και κριθαριού ήδη από το 11.000 π.Χ. | |
| Ποροντίν (Porodin, North Macedonia) | Βόρεια Μακεδονία | 6500 | ||
| Σπήλαια Padah-Lin | Μιανμάρ | 6000 | ||
| Petnica | Σερβία | 6000 | ||
| Βίντσα-Μπέλο Μπρντο (Vinča-Belo Brdo) | Σερβία | 5700 | ||
| Pločnik | Σερβία | 5500 | 4700 | Πρώιμα χάλκινα εργαλεία στην Ευρώπη |
| Στάρα Ζαγόρα | Βουλγαρία | 5500 | ||
| Πολιτισμός Cucuteni–Trypillian | Ουκρανία, Μολδαβία, Ρουμανία | 5500 | 2750 | |
| Tell Zeidan | βόρεια Συρία | 5500 | 4000 | |
| Σύμπλεγμα Σπηλαίων Tabon | Κεζόν, Παλαουάν, Φιλιππίνες | 5000 | 2000 | |
| Πολιτισμός Hemudu | Κίνα | 5000 | 4500 | |
| Μνημειακοί Ναοί της Μάλτας | Μάλτα | 3600 | ||
| Knap of Howar και Skara Brae | Όρκνεϊ, Σκωτία | 3500 | 3100 | |
| Brú na Bóinne | Ιρλανδία | 3500 | ||
| Lough Gur | Ιρλανδία | 3000 | ||
| Οικισμός Shengavit | Αρμενία | 3000 | 2200 | |
| Πολιτισμός Norte Chico | βόρεια ακτή Περού | 3000 | 1700 | |
| Tichit | κεντρική–νότια Μαυριτανία | 2000 | 500 | |
| Οαχάκα | Νοτιοδυτικό Μεξικό | 2000 | μόνιμα νεολιθικά χωριά είχαν ήδη ιδρυθεί έως το 2000 ΠΚΕ | |
| Lajia | Κίνα | 2000 | ||
| Περίοδος κεραμεικής Mumun | Κορεατική Χερσόνησος | 1800 | 1500 | |
| Νεολιθική επανάσταση | Ιαπωνία | 500 | 300 |
Παραπομπές
- ↑ Furholt 2021, 484.
- ↑ Svizzero 2017, 53.
- ↑ Svizzero 2017, 54.
- ↑ Furholt 2021, 484.
- ↑ Yang et al. 2025, 2.
- ↑ Berthon et al. 2023, 4.
- ↑ Speciale 2024, 186.
- ↑ Heitz et al. 2023, 18.
- ↑ Svizzero 2017, 55.
- ↑ Berthon et al. 2023, 6.
- ↑ Speciale 2024, 187.
- ↑ Svizzero 2017, 56.
- ↑ Η οικοθέση είναι η οικολογική διαδικασία με την οποία ένας οργανισμός αλλάζει το δικό του τοπικό περιβάλλον (ή άλλου είδους).
- ↑ Svizzero 2017, 57.
- ↑ Furholt 2021, 486.
- ↑ Heitz et al. 2023, 65.
- ↑ Yang et al. 2025, 3.
- ↑ Speciale 2024, 188.
- ↑ Furholt 2021, 488.
- ↑ Svizzero 2017, 58.
- ↑ Heitz et al. 2023, 22.
- ↑ Ο όρος διατοπικός αναφέρεται στην αλληλεπίδραση και τη σύνδεση μεταξύ διαφορετικών τόπων, πέρα από τα τοπικά σύνορα. Ένα παράδειγμα είναι η έρευνα που εξετάζει πώς οι πρόσφυγες χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να δημιουργήσουν μια αίσθηση «τόπου». Η έννοια περιγράφει την πρακτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή που ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια, ενώ παράλληλα συνδέεται με συγκεκριμένες γεωγραφικές τοποθεσίες.
- ↑ Furholt 2021, 487.
- ↑ Yang et al. 2025, 4.
- ↑ Svizzero 2017, 59.
- ↑ Heitz et al. 2023, 202.
- ↑ Berthon et al. 2023, 7.
