Κρίση αλμυρότητας του Μεσσηνίου
Η Κρίση Αλμυρότητας του Μεσσηνίου (Messinian Salinity Crisis, MSC) αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά γεωλογικά φαινόμενα της ιστορίας της Γης, κατά το οποίο η Μεσόγειος Θάλασσα υπέστη δραστικές αλλαγές λόγω απομόνωσης από τον Ατλαντικό ωκεανό. Αυτή η περίοδος, που διήρκησε από 5,97 έως 5,33 εκατομμύρια χρόνια πριν, οδήγησε στην απόθεση εκατομμυρίων κυβικών χιλιομέτρων αλατιού και επηρέασε το παγκόσμιο κλίμα και τη θαλάσσια ζωή[1] Παρά τις δεκαετίες έρευνας, παραμένουν διαφωνίες σχετικά με τον βαθμό ξήρανσης και τον μηχανισμό επαναπλήρωσης, με ορισμένους να υποστηρίζουν καταστροφική πλημμύρα και άλλους σταδιακές διεργασίες[2].
Γεωλογικό πλαίσιο
Κατά το τέλος του Μειοκαίνου, η Μεσόγειος ήταν μια ημίκλειστη λεκάνη, συνδεδεμένη με τον Ατλαντικό μέσω διαδρόμων όπως ο Βητικός Διάδρομος (Betic Corridor), μια αρχαία υδάτινη οδός που συνέδεε τη Μεσόγειο με τον Ατλαντικό Ωκεανό, (κλείσιμο ~7,1 Ma) και ο Ρίφιος (~6,8 Ma)[3]. Η τεκτονική δραστηριότητα στην περιοχή του Γιβραλτάρ περιόρισε τις ροές νερού, ενώ κλιματικές διακυμάνσεις λόγω τροχιακών κύκλων του Μιλάνκοβιτς[4] ενίσχυσαν την εξάτμιση των υδάτων[5]. Στη λεκάνη της Ερυθράς θάλασσας, παρόμοιες διεργασίες οδήγησαν σε ξήρανση ~6,2 Ma, με απόθεση αλατιού και ανυδρίτη[6]. Το απολιθωματικό αρχείο πριν και μετά την κρίση δείχνει στρωματοποίηση της υδάτινης στήλης και διακυμάνσεις αλατότητας ήδη από το πρώιμο Μεσσήνιο[7].
Αίτια της κρίσης
Τα αίτια της MSC συνδέονται με τεκτονικούς και κλιματικούς παράγοντες. Η περιορισμένη σύνδεση με τον Ατλαντικό αύξησε την αλατότητα, οδηγώντας σε απόθεση ανθρακικών, γύψου και αλατιού[8]. Κλιματικές αλλαγές προκάλεσαν ±12% διακυμάνσεις στις βροχοπτώσεις, ενισχύοντας την εξάτμιση σε ξηρές περιόδους[9]. Στην Ερυθρά, η ξήρανση αποδίδεται στην αρχή της MSC, με διάβρωση 750-1000 m[10]. Η αφαίρεση Ca2+ από τα ωκεάνια νερά μείωσε την ταφή CaCO3[11], αυξάνοντας το pH και μειώνοντας το pCO2[12].
Διαδικασία της κρίσης
Η MSC διαιρείται σε τρεις φάσεις. Στη φάση 1 (5,97-5,60 Ma), αποτέθηκαν πρωτογενείς γύψοι σε περιθωριακές λεκάνες[13]. Στη φάση 2 (5,60-5,55 Ma), ακολούθησε πλήρης απομόνωση με απόθεση αλατιού και γύψων[14]. Στη φάση 3 (5,55-5,33 Ma), επικράτησαν υφάλμυρες συνθήκες[15] λιμνοθάλασσας, με εισροή από την Παρατηθύ και ταλαντώσεις επιπέδου ±600 m.[16]. Η επαναπλήρωση ~5,33 Ma μπορεί να ήταν σταδιακή, με ανοιχτό το Στενό του Γιβραλτάρ καθ' όλη τη διάρκεια[17]. Στην Ερυθρά, η ξήρανση τελείωσε με πλημμύρα από τον Ινδικό ωκεανό ~6,2 Ma[18]. Αυτές οι φάσεις αντανακλούν κύκλους του Μιλάνκοβιτς, με λόγο στροντίου 87Sr/86Sr[19] ομοιογενεις στη φάση 3[20].
Συνέπειες της κρίσης
Η MSC είχε βαθιές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, με 23.032 "εμφανίσεις απολιθωμάτων" ή "περιστατικά απολιθωμάτων" να δείχνουν περιορισμένη κάλυψη κατά την κρίση λόγω διατήρησης[21]. Είδη από την Παρατηθύ εισέβαλαν, ενώ μεγαλύτερα taxa προτιμήθηκαν στα αρχεία[22]. Παγκοσμίως, η εξαγωγή ιόντων αλατιού (~7-10%) επηρέασε το κλίμα, προκαλώντας ψύξη[23]. Η διάβρωση και η επαναπλήρωση σχημάτισαν ασυμφωνίες, όπως το S-re reflector στην Ερυθρά[24]. Οι διαφωνίες για καταστροφική vs. σταδιακή επαναπλήρωση επηρεάζουν μοντέλα ωκεανογραφίας[25].
Η MSC αποκαλύπτει πώς τεκτονικές και κλιματικές δυνάμεις διαμορφώνουν θαλάσσιες λεκάνες, με συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Παρά τις προόδους, χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για να επιλυθούν διαφωνίες σχετικά με την ξήρανση και επαναπλήρωση[26] Το απολιθωματικό αρχείο προσφέρει εργαλεία για κατανόηση σύγχρονων αλλαγών, όπως η εισβολή ειδών[27]. Συμπερασματικά, η MSC υπογραμμίζει αλληλεπιδράσεις τεκτονικής, κλίματος και βιολογίας, με μαθήματα για σύγχρονες αλλαγές. Μελλοντικές έρευνες χρειάζονται για σχετικά υδρογεωχημικά μοντέλα[28]
Παραπομπές σημειώσεις
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4767.
- ↑ Roveri et al. 2025, 485.
- ↑ Roveri et al. 2025, 490.
- ↑ Οι κύκλοι του Μιλάνκοβιτς περιγράφουν τις συλλογικές επιδράσεις των αλλαγών στις πλανητικές κινήσεις της Γης στην κλιματική της αλλαγή σε βάθος χιλιάδων ετών. Οι κύριοι παράγοντες είναι η αλλαγή στην εκκεντρότητα της τροχιάς, η μεταβολή της κλίσης του άξονα της Γης (περίπου 41.000 ετών) και η μετάπτωση του άξονα (περίπου 26.000 ετών). Αυτοί οι κύκλοι θεωρούνται υπεύθυνοι για τις παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περιόδους του Πλειστόκαινου, αλλά επηρεάζουν και μακροπρόθεσμες κλιματικές αλλαγές.
- ↑ Pensa et al. 2025, 2.
- ↑ Pensa et al. 2025, 1.
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4768.
- ↑ Roveri et al. 2025, 486.
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4769.
- ↑ Pensa et al. 2025, 4.
- ↑ Η "ταφή" του CaCO₃ αναφέρεται στην εναπόθεση ιζημάτων για τον σχηματισμό πετρωμάτων όπως ο ασβεστόλιθος,
- ↑ Krijgsman et al. 2024.
- ↑ Roveri et al. 2025, 485.
- ↑ Pensa et al. 2025, 1.
- ↑ Οι υφάλμυρες συνθήκες αναφέρονται σε περιβάλλοντα υφάλμυρου νερού, που έχουν μέτρια αλατότητα μεταξύ γλυκού και θαλασσινού νερού. Αυτό συμβαίνει συνήθως σε εκβολές ποταμών και δέλτα, όπου το γλυκό νερό από τα ποτάμια αναμιγνύεται με το θαλασσινό νερό, δημιουργώντας μια διαφοροποίηση της αλατότητας. Μοναδικές κοινότητες οργανισμών εξελίχθηκαν για να ευδοκιμήσουν σε αυτές τις συνθήκες, όπου η αλατότητα μπορεί να ποικίλλει, και ορισμένα είδη είναι ακόμη και σε θέση να ανέχονται ευρεία φάσματα αλατότητας (ευρυαλοειδή).
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4768.
- ↑ Roveri et al. 2025, 501.
- ↑ Pensa et al. 2025, 9.
- ↑ Ο λόγος των ισοτόπων στροντίου 87Sr/86Sr είναι μια γεωχημική αναλογία που χρησιμοποιείται σε διάφορους τομείς, όπως η λιθογένεση, η γεωχρονολόγηση, η χημεία των υδάτων και η αρχαιολογία, καθώς το στρόντιο αντικαθιστά συχνά το ασβέστιο στα ορυκτά. Αυτός ο λόγος μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την πηγή του στροντίου, όπως η διάβρωση πετρωμάτων ή η ηφαιστειακή δραστηριότητα, καθιστώντας τον χρήσιμο για την παρακολούθηση της προέλευσης υλικών ή την κατανόηση γεωλογικών διεργασιών.
- ↑ Roveri et al. 2025, 486.
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4769.
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4770.
- ↑ Krijgsman et al. 2024.
- ↑ Pensa et al. 2025, 7.
- ↑ Roveri et al. 2025, 497.
- ↑ Roveri et al. 2025, 503.
- ↑ Agiadi et al. 2024, 4772.
- ↑ Roveri et al. 2025, 503.
Βιβλιογραφία
- Agiadi, K., Hohmann, N., Gliozzi, E., Thivaiou, D., Bosellini, F. R., Taviani, M., Bianucci, G., Collareta, A., Londeix, L., Faranda, C., Bulian, F., Koskeridou, E., Lozar, F., Mancini, A. M., Dominici, S., Moissette, P., Bajo Campos, I., Borghi, E., Iliopoulos, G., Antonarakou, A., Kontakiotis, G., Besiou, E., Zarkogiannis, S. D., Harzhauser, M., Sierro, F. J., Camerlenghi, A., García-Castellanos, D. 2024. A revised marine fossil record of the Mediterranean before and after the Messinian salinity crisis. Earth System Science Data 16: 4767-4785. https://doi.org/10.5194/essd-16-4767-2024
- Krijgsman, W., Rohling, E. J., Palcu, D., Raad, F., Amarathunga, U., Flecker, R. M., Florindo, F., Roberts, A., Sierro, F. J., Aloisi, G. 2024. Causes and consequences of the Messinian salinity crisis. Nature Reviews Earth & Environment. https://doi.org/10.1038/s43017-024-00533-1
- Pensa, T., Huertas, A. D., Afifi, A. M. 2025. Desiccation of the Red Sea basin at the start of the Messinian salinity crisis was followed by major erosion and reflooding from the Indian Ocean. Communications Earth & Environment 6. https://doi.org/10.1038/s43247-025-02642-1
- Roveri, M., Lugli, S., Manzi, V. 2025. The Desiccation and Catastrophic Refilling of the Mediterranean: 50 Years of Facts, Hypotheses, and Myths Around the Messinian Salinity Crisis. Annual Review of Marine Science 17: 485-509. https://doi.org/10.1146/annurev-marine-021723-110155
