Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Προϊστορική αρχαιολογία

[[File:Neolithic Pottery 05.jpg|thumb|220px|Νεολιθική κεραμεική]]
Η '''προϊστορική αρχαιολογία''' περιλαμβάνει τη μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών πριν από την εμφάνιση γραπτών αρχείων, βασιζόμενη κυρίως σε [[Αρχαιολογικός πολιτισμός|υλικό πολιτισμό]], [[Περιβάλλον|περιβαλλοντικά δεδομένα]] και ανθρώπινα υπολείμματα για την ανακατασκευή παρελθόντων τρόπων ζωής. Αυτός ο κλάδος καλύπτει τη συντριπτική πλειονότητα της ανθρώπινης ιστορίας, από τις πρώτες [[ανθρωπίδες]] πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια έως την εμφάνιση της γραφής περίπου πριν από 5.000 χρόνια σε ορισμένες περιοχές<ref>Bahn 2012: 8-16.</ref>. Ενσωματώνει διεπιστημονικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης της [[ανθρωπολογία]]ς, της [[γεωλογία]]ς και της [[χημεία]]ς, για την ερμηνεία [[Τέχνεργο (αρχαιολογία)|τεχνέργων]], τοποθεσιών και τοπίων. Βασικά θέματα περιλαμβάνουν την [[Τεχνολογία|τεχνολογική]] εξέλιξη, στρατηγικές επιβίωσης, γνωστική ανάπτυξη και κοινωνική οργάνωση, με συνεχείς διαμάχες σχετικά με το ρυθμό και τους κινητήριους παράγοντες της αλλαγής. Για παράδειγμα, η μετάβαση από από τους νομάδες [[Κυνηγοί τροφοσυλλέκτες|κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες]] σε εγκατεστημένες [[Γεωργία|αγροτικές]] [[Κοινότητα|κοινότητες]] θεωρείται πολύπλοκη διαδικασία επηρεασμένη από περιβαλλοντικούς παράγοντες παρά μια μοναδική "επανάσταση". 

==Η παλαιολιθική περίοδος==
[[File:Rhinocéros grotte Chauvet.jpg|thumb|220px|Σπηλαιογραφία ρινόκερου στο σπήλαιο Σωβέ]]
Η [[παλαιολιθική περίοδος]] αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη φάση της προϊστορίας, διαιρούμενη σε Κατώτερη, Μέση και Άνω Παλαιολιθική, στάδια, από περίπου 3,3 εκατομμύρια χρόνια πριν έως το 10.000 [[ΠΚΕ]]<ref>Lacy and Wheeler 2020, Chapter 1.</ref>. Πρώιμα ευρήματα προέρχονται από την Ανατολική Αφρική, όπου [[εργαλεία]] όπως οι λεπίδες Ολντοβάν, συνδεδεμένες με τον ''[[Homo habilis]]'', υποδεικνύουν βασική λιθοτεχνία για κοπή και ξύσιμο<ref>Bahn 2012, 24-30.</ref> Η Κατώτερη Παλαιολιθική περιλαμβάνει Αχελαίους χειροπελέκεις, συμμετρικά εργαλεία που υποδηλώνουν προχωρημένο σχεδιασμό, στην Αφρική, Ευρώπη και Ασία.

Στη Μέση Παλαιολιθική (300.000–40.000 χρόνια πριν), [[Νεάντερταλ]] και πρώιμοι σύγχρονοι άνθρωποι ανέπτυξαν την τεχνική Λεβαλουά για αποτελεσματική παραγωγή νιφάδων<ref>Dubreuil and Nadel 2019, 2-4.</ref>. Τοποθεσίες όπως το σπήλαιο Ταμπούν στο Ισραήλ αποκαλύπτουν στρωματογραφημένες κατοικίες με ταφές, κάτι που υποδεικνύει [[Τελετουργία|τελετουργικές συμπεριφορές]]<ref>Bahn 2012, 42-53.</ref> Η Άνω Παλαιολιθική (40.000–10.000 χρόνια πριν) σηματοδοτεί πολιτιστική έκρηξη, με εξελιγμένα εργαλεία, τέχνη και κοσμήματα. Σπηλαιογραφίες στο Σωβέ (Γαλλία), χρονολογημένες σε 37.000 χρόνια πριν μέσω [[Ραδιοχρονολόγηση|ραδιοάνθρακα]], απεικονίζουν ζώα όπως λιοντάρια και άλογα, υποδηλώνοντας [[Συμβολισμός|συμβολική σκέψη]] ή [[Σαμανισμός|σαμανιστικές]] πρακτικές<ref>Bahn 2012, 41-43.</ref> Τέχνεργα όπως η Αφροδίτη του Βίλεντορφ απεικονίζουν θέματα γονιμότητας, ενώ οι αναλύσεις οστών αποκαλύπτουν δίαιτες πλούσιες σε κρέας<ref>Bahn 2012, 31-36.</ref>.

Οι [[Περιβάλλον|περιβαλλοντικές]] προσαρμογές ήταν κρίσιμες. Κατά τις [[Εποχή των παγετώνων|εποχές των παγετώνων]], οι άνθρωποι μετανάστευαν, όπως φαίνεται σε βυθισμένες τοποθεσίες ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας που μελετώνται τώρα για βυθισμένα τοπία. Διαμάχες περιλαμβάνουν αλληλεπιδράσεις Νεάντερταλ-σύγχρονων ανθρώπων, με γενετικά ευρήματα που υποδεικνύουν διασταύρωση, αμφισβητώντας παλαιότερες απόψεις περί αντικατάστασης<ref>Dubreuil and Nadel 2019, 5-7.</ref>

==Μεταβάσεις μεσολιθικής και νεολιθικής==
[[File:Çatalhöyük, 7400 BC, Konya, Turkey - UNESCO World Heritage Site, 10.jpg|thumb|220px|Προϊστορική αρχαιολογική θέση του Τσαταλχογιούκ ]]
Η [[μεσολιθική περίοδος]] (10.000–5.000 ΠΚΕ σε ορισμένες περιοχές) γεφυρώνει την Παλαιολιθική και Νεολιθική, χαρακτηριζόμενη από [[Μικρόλιθοι|μικρολίθους]] —μικρά [[Λίθινο εργαλείο|λίθινα εργαλεία]] για σύνθετα όπλα— και εντατικοποιημένη τροφοσυλλογή<ref>Lacy and Wheeler 2020, Chapter 10.</ref> Στην Ευρώπη, τοποθεσίες όπως το Σταρ Καρ (Star Carr] (Αγγλία) υποδεικνύουν εποχιακούς καταυλισμούς και τελετουργικά<ref>Bahn 2012: 55-64</ref> Η [[Κλιματική αλλαγή|κλιματική θέρμανση]] μετά την Εποχή των Παγετώνων προώθησε διαφοροποίηση [[Φυσικοί πόροι|πόρων]], συμπεριλαμβανομένης της αλιείας και της συλλογής φυτών.

Η [[νεολιθική περίοδος]] (από το ~10.000 ΠΚΕ στην Εγγύς Ανατολή) σχετίζεται με τη [[γεωργία]], την εξημέρωση των ζώων και μόνιμους [[Οικισμός|οικισμούς]]<ref>Bahn 2012, 65-75</ref> Στο Λεβάντε, τοποθεσίες όπως η Ιεριχώ διαθέτουν πρώιμα τείχη και πύργους, υποδηλώνοντας κοινωνική πολυπλοκότητα. Εξημερωμένο σιτάρι και πρόβατα εμφανίζονται περίπου 9.000 ΠΚΕ<ref>Zeder 2008, 11598-11599.</ref>, εξαπλούμενα στην Ευρώπη έως το 6.000 ΠΚΕ<ref>Bogucki 1996, 245-246</ref>. Νησιωτικές προσαρμογές, όπως στην Κύπρο, περιλάμβαναν εισαγωγή ζώων και φυτών<ref>Vigne et al. 2011, S255.</ref>, με την ανάλογη αλλοίωση οικοσυστημάτων<ref>Cucchi et al. 2020, 8276.</ref>.

Το εμπόριο κεχριμπαριού στην Ιβηρία,  αποκαλύπτει εμπορικά δίκτυα από το 3.000 [[ΠΚΕ]], υποδεικνύοντας ανταλλαγή αγαθών κύρους<ref>Murillo-Barroso and Martinón-Torres 2018, 4-6.</ref>. [[Μεγάλιθος|Μεγαλιθικά]] [[Μνημείο|μνημεία]] όπως το Στόουνχεντζ (Αγγλία), ευθυγραμμισμένα με ηλιοστάσια, αντικατοπτρίζουν αστρονομική γνώση και κοινοτική εργασία<ref>Bahn 2012, 42-53.</ref> Οι σχετικές συζητήσεις εστιάζουν στο αν η γεωργία εξαπλώθηκε μέσω μετανάστευσης ή διάδοσης, με [[Γενετική|γενετικές]] μελέτες που υποστηρίζουν μικτά μοντέλα.

==Μέθοδοι και τεχνικές==
[[File:Biface de Boucher de Perthes MHNT.jpg|thumb|220px|Χειροπέλεκυς διπλής όψης που βρέθηκε από τον Μπουσέ ντε Περτ (Boucher de Perthes)]]
Η προϊστορική αρχαιολογία χρησιμοποιεί συστηματικές μεθόδους για αποκάλυψη και ερμηνεία ευρημάτων. Για την ανακάλυψη τοποθεσιών περιλαμβάνονται έρευνες και γεωφυσικά εργαλεία όπως η [[μαγνητομετρία]]<ref>Lacy and Wheeler 2020, Chapter 6.</ref>. Οι [[Αρχαιολογική ανασκαφή|ανασκαφές]] δίνουν προτεραιότητα στο πλαίσιο, χρησιμοποιώντας [[στρωματογραφία]] για [[σχετική χρονολόγηση]]<ref>Lacy and Wheeler 2020, Chapter 7.</ref>.

Η απόλυτη χρονολόγηση περιλαμβάνει [[ραδιοχρονολόγηση]] (για οργανικά υλικά έως 50.000 χρόνια), [[θερμοφωταύγεια]] (για [[Κεραμεική|κεραμεικά]]) και [[οπτικά διεγερμένη φωταύγεια]] (για [[Ίζημα|ιζήματα]])<ref>Bahn 2012, 17-23.</ref>. Η ανάλυση τεχνέργων εξετάζει μικροφθορές από τη χρήση, ενώ η [[ζωοαρχαιολογία]] και η [[αρχαιοβοτανολογία]] ανακατασκευάζουν δίαιτες<ref>Lacy and Wheeler 2020, Chapter 9</ref>.

Θερμικά αλλοιωμένοι [[Λίθος|λίθοι]], ταυτοποιημένοι με [[πετρογραφία]] και XRD, υποδεικνύουν χρήση φωτιάς σε εστίες ή κατασκευή εργαλείων, με πειραματική αναπαραγωγή να βοηθά την ερμηνεία των δεδομένων<ref>Sonneville-Bordes 2024, 4-7.</ref>. Η [[εθνοαρχαιολογία]] με τη σειρά της αντλεί αναλογίες από τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες.

==Μελλοντικές κατευθύνσεις==
Η μελλοντική έρευνα εστιάζει σε ανοιχτά δεδομένα και αντιμετωπίζει απειλές [[κλιματική αλλαγή|κλιματικής αλλαγής]] σε τοποθεσίες. Η πρόοδος σε ζητήματα DNA και ανάλυση ισοτόπων υπόσχονται λεπτομερείς απόψεις για τις προϊστορικές μεταναστεύσεις και δίαιτες.

Η προϊστορική αρχαιολογία φωτίζει την ανθρώπινη ανθεκτικότητα και καινοτομία, από πρώιμα εργαλεία έως πολύπλοκες κοινωνίες. Ενώ τα ευρήματα υποδηλώνουν προσαρμοστική συνέχεια, πολυπλοκότητες στην ερμηνεία υπογραμμίζουν την ανάγκη ισορροπημένης, διεπιστημονικής έρευνας<ref>Bahn 2012, 98-105.</ref>.

==Παραπομπές σημειώσεις==
<references/>

==Βιβλιογραφία==
*Bahn, Paul. 2012. ''Archaeology: A Very Short Introduction''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-285379-0. Διαθέσιμο στο: https://www.hansrajcollege.ac.in/hCPanel/uploads/elearning/elearning_document/Paul_Bahn__Bill_Tidy_Archaeology_A_Very_Short_I%28BookFi%29.pdf
*Bogucki, Peter. 1996. "The Spread of Early Farming in Europe." ''American Scientist'' 84:242-253. Available at: https://bogucki.scholar.princeton.edu/sites/g/files/toruqf3431/files/bogucki_1996_spread_farming_europe_american_scientist.pdf
*Cucchi, Thomas, Katerina Papayianni, Sophie Cersoy, et al. 2020. "Tracking the Near Eastern Origins and European Dispersal of the Western House Mouse." Scientific Reports 10:8276. https://doi.org/10.1038/s41598-020-64939-9
*Dubreuil, Laure and David Nadel. 2019. Prehistoric Perspectives on “Others” and “Strangers”. ''Frontiers in Psychology''. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.03063
*Lacy, Amanda and Ryan Wheeler. 2020. ''Digging into Archaeology: A Brief OER Introduction to Archaeology with Activities''. Pressbooks. Διαθέσιμο στο: https://open.umn.edu/opentextbooks/textbooks/digging-into-archaeology-a-brief-oer-introduction-to-archaeology-with-activities
*Murillo-Barroso, Mercedes and Marcos Martinón-Torres. 2018. Amber in Prehistoric Iberia: New Data and a Review. ''PLOS ONE''. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0202235
*Sonneville-Bordes, Denise. 2024. Diamonds in the Rough - Reconsidering the Identification of Heat-Altered Stones in Prehistoric Archaeology. ''Open Research Europe''. https://doi.org/10.12688/openreseurope.18837.1
*Vigne, Jean-Denis, François Briois, Antoine Zazzo, et al. 2011. "The Early Process of Mammal Domestication in the Near East: New Evidence from the Pre-Neolithic and Pre-Pottery Neolithic in Cyprus." ''Current Anthropology'' 52(S4):S255-S271. https://doi.org/10.1086/659306
*Zeder, Melinda A. 2008. "Domestication and Early Agriculture in the Mediterranean Basin: Origins, Diffusion, and Impact." Proceedings of the National Academy of Sciences 105:11597-11604. https://doi.org/10.1073/pnas.0801317105

==Εξωτερικοί σύνδεσμοι==
*[https://www.researchgate.net/publication/276410122_Pottery_and_stylistic_boundaries_Early_and_middle_neolithic_pottery_in_Macedonia Pottery and stylistic boundaries. Early and middle neolithic pottery in Macedonia]
*[https://www.frontiersin.org/journals/environmental-archaeology/articles/10.3389/fearc.2025.1621064/abstract Adapting to Mediterranean Island Environments: Prehistoric Human Interaction with Plants and Animals at Piano dei Cardoni (Ustica) and Mursia (Pantelleria)]
*[https://doi.org/10.1080/15564894.2016.1225323 Prehistoric Archaeology on the Continental Shelf: A Global Review]
*[https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1287502 Tracing the Origin and Spread of Agriculture in Europe]
*[https://hal.science/hal-04245619v1/document Historical dynamics of the human-environment interactions in Cyprus during the 12th-10th millennia cal. BP: The last 30 years contributions of the Amathous area (Limassol district)]

[[Κατηγορία:Προϊστορική αρχαιολογία]]