Προϊστορική αρχαιολογία
Η προϊστορική αρχαιολογία περιλαμβάνει τη μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών πριν από την εμφάνιση γραπτών αρχείων, βασιζόμενη κυρίως σε υλικό πολιτισμό, περιβαλλοντικά δεδομένα και ανθρώπινα υπολείμματα για την ανακατασκευή παρελθόντων τρόπων ζωής. Αυτός ο κλάδος καλύπτει τη συντριπτική πλειονότητα της ανθρώπινης ιστορίας, από τις πρώτες ανθρωπίδες πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια έως την εμφάνιση της γραφής περίπου πριν από 5.000 χρόνια σε ορισμένες περιοχές[1]. Ενσωματώνει διεπιστημονικές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης της ανθρωπολογίας, της γεωλογίας και της χημείας, για την ερμηνεία τεχνέργων, τοποθεσιών και τοπίων. Βασικά θέματα περιλαμβάνουν την τεχνολογική εξέλιξη, στρατηγικές επιβίωσης, γνωστική ανάπτυξη και κοινωνική οργάνωση, με συνεχείς διαμάχες σχετικά με το ρυθμό και τους κινητήριους παράγοντες της αλλαγής. Για παράδειγμα, η μετάβαση από από τους νομάδες κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες σε εγκατεστημένες αγροτικές κοινότητες θεωρείται πολύπλοκη διαδικασία επηρεασμένη από περιβαλλοντικούς παράγοντες παρά μια μοναδική "επανάσταση".
Η παλαιολιθική περίοδος
Η παλαιολιθική περίοδος αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη φάση της προϊστορίας, διαιρούμενη σε Κατώτερη, Μέση και Άνω Παλαιολιθική, στάδια, από περίπου 3,3 εκατομμύρια χρόνια πριν έως το 10.000 ΠΚΕ[2]. Πρώιμα ευρήματα προέρχονται από την Ανατολική Αφρική, όπου εργαλεία όπως οι λεπίδες Ολντοβάν, συνδεδεμένες με τον Homo habilis, υποδεικνύουν βασική λιθοτεχνία για κοπή και ξύσιμο[3] Η Κατώτερη Παλαιολιθική περιλαμβάνει Αχελαίους χειροπελέκεις, συμμετρικά εργαλεία που υποδηλώνουν προχωρημένο σχεδιασμό, στην Αφρική, Ευρώπη και Ασία.
Στη Μέση Παλαιολιθική (300.000–40.000 χρόνια πριν), Νεάντερταλ και πρώιμοι σύγχρονοι άνθρωποι ανέπτυξαν την τεχνική Λεβαλουά για αποτελεσματική παραγωγή νιφάδων[4]. Τοποθεσίες όπως το σπήλαιο Ταμπούν στο Ισραήλ αποκαλύπτουν στρωματογραφημένες κατοικίες με ταφές, κάτι που υποδεικνύει τελετουργικές συμπεριφορές[5] Η Άνω Παλαιολιθική (40.000–10.000 χρόνια πριν) σηματοδοτεί πολιτιστική έκρηξη, με εξελιγμένα εργαλεία, τέχνη και κοσμήματα. Σπηλαιογραφίες στο Σωβέ (Γαλλία), χρονολογημένες σε 37.000 χρόνια πριν μέσω ραδιοάνθρακα, απεικονίζουν ζώα όπως λιοντάρια και άλογα, υποδηλώνοντας συμβολική σκέψη ή σαμανιστικές πρακτικές[6] Τέχνεργα όπως η Αφροδίτη του Βίλεντορφ απεικονίζουν θέματα γονιμότητας, ενώ οι αναλύσεις οστών αποκαλύπτουν δίαιτες πλούσιες σε κρέας[7].
Οι περιβαλλοντικές προσαρμογές ήταν κρίσιμες. Κατά τις εποχές των παγετώνων, οι άνθρωποι μετανάστευαν, όπως φαίνεται σε βυθισμένες τοποθεσίες ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας που μελετώνται τώρα για βυθισμένα τοπία. Διαμάχες περιλαμβάνουν αλληλεπιδράσεις Νεάντερταλ-σύγχρονων ανθρώπων, με γενετικά ευρήματα που υποδεικνύουν διασταύρωση, αμφισβητώντας παλαιότερες απόψεις περί αντικατάστασης[8]
Μεταβάσεις μεσολιθικής και νεολιθικής
Η μεσολιθική περίοδος (10.000–5.000 ΠΚΕ σε ορισμένες περιοχές) γεφυρώνει την Παλαιολιθική και Νεολιθική, χαρακτηριζόμενη από μικρολίθους —μικρά λίθινα εργαλεία για σύνθετα όπλα— και εντατικοποιημένη τροφοσυλλογή[9] Στην Ευρώπη, τοποθεσίες όπως το Σταρ Καρ (Star Carr] (Αγγλία) υποδεικνύουν εποχιακούς καταυλισμούς και τελετουργικά[10] Η κλιματική θέρμανση μετά την Εποχή των Παγετώνων προώθησε διαφοροποίηση πόρων, συμπεριλαμβανομένης της αλιείας και της συλλογής φυτών.
Η νεολιθική περίοδος (από το ~10.000 ΠΚΕ στην Εγγύς Ανατολή) σχετίζεται με τη γεωργία, την εξημέρωση των ζώων και μόνιμους οικισμούς[11] Στο Λεβάντε, τοποθεσίες όπως η Ιεριχώ διαθέτουν πρώιμα τείχη και πύργους, υποδηλώνοντας κοινωνική πολυπλοκότητα. Εξημερωμένο σιτάρι και πρόβατα εμφανίζονται περίπου 9.000 ΠΚΕ[12], εξαπλούμενα στην Ευρώπη έως το 6.000 ΠΚΕ[13]. Νησιωτικές προσαρμογές, όπως στην Κύπρο, περιλάμβαναν εισαγωγή ζώων και φυτών[14], με την ανάλογη αλλοίωση οικοσυστημάτων[15].
Το εμπόριο κεχριμπαριού στην Ιβηρία, αποκαλύπτει εμπορικά δίκτυα από το 3.000 ΠΚΕ, υποδεικνύοντας ανταλλαγή αγαθών κύρους[16]. Μεγαλιθικά μνημεία όπως το Στόουνχεντζ (Αγγλία), ευθυγραμμισμένα με ηλιοστάσια, αντικατοπτρίζουν αστρονομική γνώση και κοινοτική εργασία[17] Οι σχετικές συζητήσεις εστιάζουν στο αν η γεωργία εξαπλώθηκε μέσω μετανάστευσης ή διάδοσης, με γενετικές μελέτες που υποστηρίζουν μικτά μοντέλα.
Μέθοδοι και τεχνικές
Η προϊστορική αρχαιολογία χρησιμοποιεί συστηματικές μεθόδους για αποκάλυψη και ερμηνεία ευρημάτων. Για την ανακάλυψη τοποθεσιών περιλαμβάνονται έρευνες και γεωφυσικά εργαλεία όπως η μαγνητομετρία[18]. Οι ανασκαφές δίνουν προτεραιότητα στο πλαίσιο, χρησιμοποιώντας στρωματογραφία για σχετική χρονολόγηση[19].
Η απόλυτη χρονολόγηση περιλαμβάνει ραδιοχρονολόγηση (για οργανικά υλικά έως 50.000 χρόνια), θερμοφωταύγεια (για κεραμεικά) και οπτικά διεγερμένη φωταύγεια (για ιζήματα)[20]. Η ανάλυση τεχνέργων εξετάζει μικροφθορές από τη χρήση, ενώ η ζωοαρχαιολογία και η αρχαιοβοτανολογία ανακατασκευάζουν δίαιτες[21].
Θερμικά αλλοιωμένοι λίθοι, ταυτοποιημένοι με πετρογραφία και XRD, υποδεικνύουν χρήση φωτιάς σε εστίες ή κατασκευή εργαλείων, με πειραματική αναπαραγωγή να βοηθά την ερμηνεία των δεδομένων[22]. Η εθνοαρχαιολογία με τη σειρά της αντλεί αναλογίες από τους σύγχρονους τροφοσυλλέκτες.
Μελλοντικές κατευθύνσεις
Η μελλοντική έρευνα εστιάζει σε ανοιχτά δεδομένα και αντιμετωπίζει απειλές κλιματικής αλλαγής σε τοποθεσίες. Η πρόοδος σε ζητήματα DNA και ανάλυση ισοτόπων υπόσχονται λεπτομερείς απόψεις για τις προϊστορικές μεταναστεύσεις και δίαιτες.
Η προϊστορική αρχαιολογία φωτίζει την ανθρώπινη ανθεκτικότητα και καινοτομία, από πρώιμα εργαλεία έως πολύπλοκες κοινωνίες. Ενώ τα ευρήματα υποδηλώνουν προσαρμοστική συνέχεια, πολυπλοκότητες στην ερμηνεία υπογραμμίζουν την ανάγκη ισορροπημένης, διεπιστημονικής έρευνας[23].
Παραπομπές σημειώσεις
- ↑ Bahn 2012: 8-16.
- ↑ Lacy and Wheeler 2020, Chapter 1.
- ↑ Bahn 2012, 24-30.
- ↑ Dubreuil and Nadel 2019, 2-4.
- ↑ Bahn 2012, 42-53.
- ↑ Bahn 2012, 41-43.
- ↑ Bahn 2012, 31-36.
- ↑ Dubreuil and Nadel 2019, 5-7.
- ↑ Lacy and Wheeler 2020, Chapter 10.
- ↑ Bahn 2012: 55-64
- ↑ Bahn 2012, 65-75
- ↑ Zeder 2008, 11598-11599.
- ↑ Bogucki 1996, 245-246
- ↑ Vigne et al. 2011, S255.
- ↑ Cucchi et al. 2020, 8276.
- ↑ Murillo-Barroso and Martinón-Torres 2018, 4-6.
- ↑ Bahn 2012, 42-53.
- ↑ Lacy and Wheeler 2020, Chapter 6.
- ↑ Lacy and Wheeler 2020, Chapter 7.
- ↑ Bahn 2012, 17-23.
- ↑ Lacy and Wheeler 2020, Chapter 9
- ↑ Sonneville-Bordes 2024, 4-7.
- ↑ Bahn 2012, 98-105.
Βιβλιογραφία
- Bahn, Paul. 2012. Archaeology: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-285379-0. Διαθέσιμο στο: https://www.hansrajcollege.ac.in/hCPanel/uploads/elearning/elearning_document/Paul_Bahn__Bill_Tidy_Archaeology_A_Very_Short_I%28BookFi%29.pdf
- Bogucki, Peter. 1996. "The Spread of Early Farming in Europe." American Scientist 84:242-253. Available at: https://bogucki.scholar.princeton.edu/sites/g/files/toruqf3431/files/bogucki_1996_spread_farming_europe_american_scientist.pdf
- Cucchi, Thomas, Katerina Papayianni, Sophie Cersoy, et al. 2020. "Tracking the Near Eastern Origins and European Dispersal of the Western House Mouse." Scientific Reports 10:8276. https://doi.org/10.1038/s41598-020-64939-9
- Dubreuil, Laure and David Nadel. 2019. Prehistoric Perspectives on “Others” and “Strangers”. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.03063
- Lacy, Amanda and Ryan Wheeler. 2020. Digging into Archaeology: A Brief OER Introduction to Archaeology with Activities. Pressbooks. Διαθέσιμο στο: https://open.umn.edu/opentextbooks/textbooks/digging-into-archaeology-a-brief-oer-introduction-to-archaeology-with-activities
- Murillo-Barroso, Mercedes and Marcos Martinón-Torres. 2018. Amber in Prehistoric Iberia: New Data and a Review. PLOS ONE. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0202235
- Sonneville-Bordes, Denise. 2024. Diamonds in the Rough - Reconsidering the Identification of Heat-Altered Stones in Prehistoric Archaeology. Open Research Europe. https://doi.org/10.12688/openreseurope.18837.1
- Vigne, Jean-Denis, François Briois, Antoine Zazzo, et al. 2011. "The Early Process of Mammal Domestication in the Near East: New Evidence from the Pre-Neolithic and Pre-Pottery Neolithic in Cyprus." Current Anthropology 52(S4):S255-S271. https://doi.org/10.1086/659306
- Zeder, Melinda A. 2008. "Domestication and Early Agriculture in the Mediterranean Basin: Origins, Diffusion, and Impact." Proceedings of the National Academy of Sciences 105:11597-11604. https://doi.org/10.1073/pnas.0801317105
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Pottery and stylistic boundaries. Early and middle neolithic pottery in Macedonia
- Adapting to Mediterranean Island Environments: Prehistoric Human Interaction with Plants and Animals at Piano dei Cardoni (Ustica) and Mursia (Pantelleria)
- Prehistoric Archaeology on the Continental Shelf: A Global Review
- Tracing the Origin and Spread of Agriculture in Europe
- Historical dynamics of the human-environment interactions in Cyprus during the 12th-10th millennia cal. BP: The last 30 years contributions of the Amathous area (Limassol district)
