Archaeology

Η μήτρα Harris επινόηση του Δρ Έντουαρντ Χάρις, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό World Archaeology το 1975. Στη συνέχεια, το 1979, ακολούθησε η πρώτη έκδοση του Αρχές της Αρχαιολογικής Στρωματογραφίας, (Principles of Archaeological Stratigraphy). Στο συγκεκριμένο έργο ο Χάρις αξίωσε τον διαχωρισμό της αρχαιολογικής στρωματογραφίας από γεωλογικά αξιώματα και τη δημιουργία μιας ξεχωριστής επιστήμης, αφού η διαστρωμάτωση σε αρχαιολογικές θέσεις είναι θεμελιωδώς διαφορετική από αυτή που συμβαίνει στη φύση. Το σύστημά του έγινε αποδεκτό ως πρότυπο σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Οι μέθοδοί του είναι καθολικής εφαρμογής, γιατί τα δύο συστατικά της στρωματοποίησης είναι πάντα τα ίδια: επιφάνειες και εναποθέσεις^[1].

Μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της στρωματογραφικής προσέγγισης είναι ότι ασχολείται κυρίως με τη σχετική χρονική αλληλουχία της αρχαιολογικής στρωματογραφίας (δηλαδή ποιά αρχαιολογικά στρώματα έρχονται πριν και μετά) αλλά δεν απαιτεί απόλυτη χρονολόγηση της ίδιας της αρχαιολογικής στρωματογραφίας σε οποιοδήποτε ανεξάρτητο χρονικό πλαίσιο, όπως ημερομηνίες ΚΕ/ΠΚΕ ή ΠΠ, αν και η απόλυτη χρονολόγηση αντικειμένων που περιέχονται ή σχετίζονται με στρωματογραφικά επίπεδα είναι ένα σημαντικό τμήμα της στρωματογραφικής μοντελοποίησης^[2]. Η διάκριση μεταξύ απόλυτων χρονολογήσεων και σχετικών χρονολογήσεων συζητείται από τον Γκάβιν Λούκας (Gavin Lucas), ο οποίος κατηγοριοποιεί την αρχαιολογική στρωματογραφική αλληλουχία, αυτή που αναπτύχθηκε από τις «Αρχές Στρωματογραφίας» του Χάρις, ως κύρια σχετική χρονολόγηση^[3].

Η καταγραφή πλήρους μήτρας για μια ανασκαφή δημιουργείται από έναν αριθμό μικρότερων στοιχείων μήτρας που εισάγονται χειρόγραφα ή ψηφιακά σε τυποποιημένα φύλλα καταγραφής και στη συνέχεια κατασκευάζεται μια τελική πλήρης μήτρα της τοποθεσίας με την ολοκλήρωση της ανασκαφής ή κάθε ανασκαφικής περιόδου. Ταυτόχρονα, γίνονται σχέδια κάτοψης κάθε στρωματογραφικής μονάδας για να παρέχουν μια χωρική εγγραφή που μπορεί να διασταυρωθεί (συχνά με χρήση GIS) μαζί με τις στρωματογραφικές σχέσεις που τηρούνται στη βάση δεδομένων και στο διάγραμμα μήτρας. Η μήτρα Harris έγινε η de facto τυπική μέθοδος για την αναπαράσταση και τη δυνατότητα ανάλυσης της χρονικής αλληλουχίας και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μονάδων στρωματογραφίας, οι οποίες, τις περισσότερες φορές, αφαιρούνται εντελώς κατά τη διαδικασία της αρχαιολογικής ανασκαφής. Οι στρωματογραφικές σχέσεις που τεκμηριώνονται ως κύριο μέρος της καταγραφής της ανασκαφής αποτελούν θεμελιώδες μέρος της συνολικής καταγραφής του χώρου και στηρίζουν τις σχέσεις μεταξύ των άλλων καταγεγραμμένων μεμονωμένων αρχαιολογικών στοιχείων της τοποθεσίας. Η στρωματογραφική μήτρα, όπως εκφράζεται σε ένα διάγραμμα μήτρας Harris, υποδεικνύει τη θεμελιώδη δομή - τον αναπόσπαστο στρωματογραφικό «σκελετό» των αρχαιολογικών αποθέσεων που συνδυάζονται για να δημιουργήσουν την «θέση».

Το σύστημα της μήτρας Harris δέχεται μόνο τρεις πιθανές σχέσεις μεταξύ δύο δεδομένων μονάδων διαστρωμάτωσης…

• (Α) Οι μονάδες δεν έχουν άμεση στρωματογραφική σύνδεση.
• (Β) βρίσκονται σε υπέρθεση και
• (Γ) οι μονάδες συσχετίζονται ως τμήματα ανασκαφής μιας άλλοτε πλήρους απόθεσης.

Οι στρωματογραφικές σχέσεις που τεκμηριώνονται ως κύριο μέρος της καταγραφής της ανασκαφής αποτελούν θεμελιώδες μέρος της συνολικής καταγραφής του χώρου και στηρίζουν τις σχέσεις μεταξύ των άλλων καταγεγραμμένων επιμέρους αρχαιολογικών στοιχείων του χώρου^[4].

Ως εργαλείο η μήτρα Harris βοηθά στην ακριβή και συνεπή ανασκαφή μιας τοποθεσίας και αρθρώνει πολύπλοκες ακολουθίες με σαφή και κατανοητό τρόπο. Οι πίνακες Harris παίζουν σημαντικό ρόλο στην άρθρωση της ακολουθίας και παρέχουν τα δομικά στοιχεία, από τα οποία μπορούν να κατασκευαστούν μονάδες υψηλότερης τάξης στρωματογραφικά σχετιζόμενων γεγονότων. Επίσης μπορούν να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, καθώς λειτουργούν ως καταγραφές και αφηγήσεις, σχετικά με την αλληλουχία των γεγονότων^[5].

Ακολουθεί υποθετική τομή ως παράδειγμα σχηματισμού μήτρας. Εδώ υπάρχουν δώδεκα περιβάλλοντα, τα οποία αριθμούνται ως εξής:

Υποθετική τομή

1. Οριζόντιο επιφανειακό στρώμα.
2. Υπόλοιπο τοιχοποιίας.
3. Επίχωση της τάφρου κατασκευής του τοίχου (ενίοτε ονομάζεται κατασκευαστική τάφρος, χρησιμοποιούμενη από τους εργάτες κατασκευής).
4. Οριζόντιο στρώμα, πιθανώς το ίδιο με το 1.
5. Έναρξη κατασκευής τάφρου για τοίχο 2.
6. Δάπεδο που εφάπτεται σε τοίχο 2.
7. Γέμισμα ρηχής κοπής 8.
8. Τομή ρηχού λάκκου (γεμισμένου συνήθως με λατύπη)
9. Οριζόντιο στρώμα.
10. Οριζόντιο στρώμα, πιθανώς το ίδιο με το 9.
11. Φυσικό έδαφος όπως ήταν σχηματισμένο πριν από την ανθρώπινη κατάληψη του χώρου
12. Μπάζωμα στη βάση της τομής 5, που διαμορφώνεται συνήθως από τους εργάτες που κατασκευάζουν τον τοίχο της δομής 2, συνδεδεμένο με το δάπεδο 6.

Παράδειγμα μήτρας

Η σειρά με την οποία συνέβησαν αυτά τα γεγονότα που περιγράφονται και η αντίστροφη σειρά με την οποία θα έπρεπε να είχαν ανασκαφεί, επιδεικνύεται από τη σχετική μήτρα Harris.

Οι στρωματογραφικές αρχές στις οποίες βασίζεται η μήτρα Harris εξακολουθούν να είναι σημαντικές πέρα από τη διαδικασία της ανασκαφής και συχνά η αναπαράσταση των στρωματογραφικών σχέσεων σε διαγραμματική μορφή είναι ανεκτίμητη στις διαδικασίες της μετανασκαφικής ανάλυσης, όπως αναφέρει ο Roskams ^[6]. Υπάρχουν πρόσθετες σχέσεις, όπως η χρονική επικάλυψη μεταξύ διαφορετικών στρωματογραφικών ομάδων ή χαρακτηριστικών σε διαφορετικά σκέλη μιας στρωματογραφικής μήτρας, που προσδιορίζονται ή ερμηνεύονται. Τέτοιες σχέσεις μπορεί να μην αναπαρίστανται τόσο εύκολα, ή συστηματικά, χρησιμοποιώντας μόνο το διάγραμμα μήτρας Harris. Ο Roskams προτείνει διάφορες τροποποιήσεις και διαφορετικά σχήματα για στρωματογραφικές μονάδες στα βασικά διαγράμματα μήτρας Harris, ειδικά για να υποδείξει διαφορές στην ισχύ συσχέτισης μεταξύ ομάδων και χαρακτηριστικών σε διαφορετικά στελέχη του πίνακα^[7].

H μήτρα έχει σχεδιαστεί για να αντιπροσωπεύει τη χρονική ακολουθία των στρωματογραφικών μονάδων, καθώς και τη φυσική (3D) παράθεση αυτών των στρωματογραφικών μονάδων, χρονική και χωρική. Ως εκ τούτου, ο Harris θεωρεί τη μήτρα διάγραμμα που αναπαριστά τόσο τις χωρικές σχέσεις των στρωματογραφικών μονάδων που βρίσκονται η μία δίπλα στην άλλη στην ακολουθία, όσο και την άμεση σχετική χρονική τους ακολουθία, δηλαδή ποιές στρωματογραφικές μονάδες έρχονται ακριβώς πριν ή αμέσως μετά την άλλη χρονικά στα σωζόμενα αρχαιολογικά στρώματα^[8].

• Harris, E. 1989. Principles of Archaeological Stratigraphy, London and New York: Academic Press. https://doi.org/10.1016/C2009-0-21688-6.
• Harris, E., Brown, M., and Brown, G. (eds) 1993. Practices of Archaeological Stratigraphy, London: Academic Press Ltd. ISBN: ‎978-0123264459.
• Lucas, G. 2005. The Archaeology of Time. London: Routledge. ISBN: 9780203004920.
• May, K. 2020. «The Matrix: Connecting Time and Space in Archaeological Stratigraphic Records and Archives». Internet Archaeology (55): doi:https://doi.org/10.11141/ia.55.8.
• Photos-Jones, E.; Hall, A.J. (2011). «Archaeological recording and chemical stratigraphy applied to contaminated land studies.». Science of The Total Environment, 409 (24): 5432–5443. doi: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2011.08.035
• Roskams, S. 2001. Excavation, Cambridge: Cambridge University Press. ISBN: 9780521798013.

• Harris Matrix Composer. Ανάκτηση 18/09/2022
• Stratify - Check and Layout of Stratigraphic Data. Ανάκτηση 18/09/2022
• stratigraphr - Reading, analyzing, and visualizing stratigraphies (Beta version). Ανάκτηση 18/09/2022.