Γλυφίδα (αρχαιολογία)

Γλυφίδες fαπό την Άνω Παλαιολιθική (Γραβέττια) (ca. 29.000–22.000 ΠΠ)

Η γλυφίδα, (burin), αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά λίθινα εργαλεία της προϊστορίας. Πρόκειται για εργαλείο που χρησιμοποιείτο από τους προϊστορικούς ανθρώπους για τη χάραξη, το σκάλισμα και την επεξεργασία υλικών όπως το ξύλο, τα οστά και τα κέρατα ζώων. Η σημασία της γλυφίδας έγκειται όχι μόνο στην πρακτική της χρήση, αλλά και στη μαρτυρία που παρέχει για τις τεχνολογικές εξελίξεις των παλαιολιθικών κοινωνιών.

Ορισμός και τυπολογία

Η γλυφίδα ορίζεται ως απολέπισμα με ακμή που θυμίζει καλέμι, το οποίο δημιουργείται με την αφαίρεση ενός μικρού κομματιού (spall) από την άκρη ενός απολεπίσματος ή λεπίδας. Αυτό το χαρακτηριστικό άκρο επιτρέπει ακριβείς εργασίες, όπως η χάραξη εικόνων ή η διαμόρφωση άλλων εργαλείων. Οι τύποι γλυφίδων ποικίλλουν ανάλογα με τη μορφολογία και την κατασκευή τους. Για παράδειγμα, υπάρχουν δίεδρες γλυφίδες (dihedral burins), γλυφίδες σε απότομη γωνία (angle burins) και γλυφίδες τύπου "bec-de-flute" (ράμφος του φλάουτου). Η ταξινόμηση βασίζεται σε τυπολογίες όπως αυτή του Bourlon (1911), η οποία εστιάζει στη μορφή και τον αριθμό των όψεων.

Παραγωγή

Η κατασκευή της γλυφίδας απαιτεί εξειδικευμένη τεχνική λιθοτεχνίας. Ξεκινά με την προετοιμασία μιας πλατφόρμας κρούσης σε ένα απολέπισμα ή λεπίδα και συνεχίζεται με το "burin blow", μια ελεγχόμενη κρούση που αφαιρεί ένα μικρό τριγωνικό απολέπισμα, δημιουργώντας την ακμή. Αυτή η διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί για ακονίσματα, παράγοντας δευτερεύοντα απολεπίσματα. Υλικά όπως ο πυριτόλιθος, ο οψιανός και ο χαλαζίας προτιμώνται λόγω της εύκολης θραύσης τους. Σύγχρονες πειραματικές μελέτες δείχνουν ότι η γλυφίδα συχνά λειτουργεί και ως πυρήνας για παραγωγή μικρολεπίδων, θολώνοντας τα όρια μεταξύ εργαλείου και πυρήνα.

Ιστορική εξάπλωση

Οι γλυφίδες εμφανίζονται από τη Μεσολιθική περίοδο, αλλά γίνονται κυρίαρχες στην Άνω Παλαιολιθική, ιδιαίτερα κατά την Γραβέττια περίοδο (περίπου 28.000-23.000 ΠΚΕ) στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προέρχονται από σπήλαια, όπως το Σπηλαιοβάραθρο του Νοάιγ (Grotte de Noailles) στη Γαλλία. Πέρα από την Ευρώπη, έχουν βρεθεί σε θέσεις στη Βόρεια Αμερική (π.χ. Denbigh Flint Complex) και την Ασία, υποδηλώνοντας διασπορά τεχνολογιών. Η λειτουργική τους ποικιλία –από χάραξη τέχνης μέχρι επεξεργασία υλικών– αντανακλά προσαρμογές σε κυνηγετικές-συλλεκτικές οικονομίες. Σήμερα, η ανάλυση γλυφίδων μέσω λειτουργικής αλυσίδας και πειραμάτων αποκαλύπτει κοινωνικές πτυχές, όπως η εξειδίκευση στην παραγωγή.

Η γλυφίδα αντιπροσωπεύει μια καινοτομία στην προϊστορική τεχνολογία, συνδυάζοντας λειτουργικότητα και πολυμορφία. Μέσω σύγχρονων αναλύσεων, κατανοούμε καλύτερα τις συμπεριφορές των προγόνων μας. Η μελέτη της συνεχίζει να εμπλουτίζει την αρχαιολογία, αποκαλύπτοντας τη δυναμική σχέση εργαλείου και πυρήνα.

Βιβλιογραφία

• Arrizabalaga, A., Calvo, A., Ríos-Garaizar, J., Tariño, A., Garate, D., Libano, I., & Barandiaran, I. 2022. A Gravettian hunting camp (Usategi, Basque Country): Results from a faunal perspective. Oxford Journal of Archaeology, 41(1), 3-20. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ojoa.12229
• Gao, X. 2013. Paleolithic cultures in China: Uniqueness and divergence. Current Anthropology, 54(S8), S358-S370. https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/673502
• Inizan, M.-L., Reduron-Ballinger, M., Roche, H., & Tixier, J. 1995. Technology and Terminology of Knapped Stone. CREP, Nanterre. https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/ARCH178/TerminologyKnappedStone.pdf
• Narr, K.J. 2021. On the stratigraphy of Upper Palaeolithic types and type groups. DEUQUA Special Publications, 3, 27-34. https://deuquasp.copernicus.org/articles/3/27/2021/
• Pitzer, J.M. 1977. A Guide to the Identification of Burins in Prehistoric Chipped Stone Assemblages. Index of Texas Archaeology: Open Access Gray Literature from the Lone Star State. https://scholarworks.sfasu.edu/ita/vol1977/iss1/593
• Rigaud, J.-P., Simek, J., Delpech, F., & Texier, J.-P. 2016. The Aurignacian and Gravettian in northern Aquitaine (Dordogne, France): a view from the Flageolet I site. Paléo, 27, 13-32. https://journals.openedition.org/paleo/3284
• Sánchez-Martínez, J., & Rots, V. 2024. Unravelling the burin-core dichotomy: Historiographic and technological data to develop a new analytical framework for the study of on-edge artefacts. Journal of Lithic Studies, 11(1), 1-20. https://journals.ed.ac.uk/lithicstudies/article/view/7296
• Tremayne, A.H. 2010. An analysis of Denbigh Flint Complex burin technology from Matcharak Lake, Alaska. Alaska Journal of Anthropology, 8(1), 73-84. https://www.alaskaanthropology.org/wp-content/uploads/2017/08/akanth-articles_325_v8_n1_Tremayne.pdf