Αρχαιολογική θεωρία
Η αρχαιολογική θεωρία είναι το θεωρητικό πλαίσιο που καθοδηγεί την ερμηνεία των υλικών καταλοίπων του παρελθόντος, επιτρέποντας την κατανόηση των ανθρωπίνων κοινωνιών του παρελθόντος. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η θεωρία έχει εξελιχθεί από περιγραφικές προσεγγίσεις σε επιστημονικές και ερμηνευτικές μεθόδους. Σήμερα, ενσωματώνει επιστημονικές τεχνικές και οντολογικές προοπτικές, προάγοντας την ανοιχτή πρόσβαση σε δεδομένα για μεγαλύτερη διαφάνεια και συνεργασία[1]. Παρά τις υπάρχουσες θεωρητικές διαφορές, η θεωρία παραμένει δυναμική, ανταποκρινόμενη σε νέα δεδομένα και κοινωνικά ζητήματα.
Ιστορική Εξέλιξη
Ιστορική αρχαιολογία
Η αρχαιολογική θεωρία ξεκίνησε με την πολιτισμικο-ιστορική προσέγγιση, εστιάζοντας στην ταξινόμηση αντικειμένων για την ανακατασκευή πολιτισμικών ακολουθιών[2] Στα μέσα του 20ού αιώνα, η διαδικαστική αρχαιολογία (processual archaeology) εισήγαγε επιστημονικές μεθόδους, βλέποντας τις κοινωνίες ως συστήματα που προσαρμόζονται στο περιβάλλον[3].
Διαδικαστική αρχαιολογία
Υποστηριζόμενη από τον Λιούις Μπίνφορντ, η διαδικαστική αρχαιολογία εστίασε σε υποθέσεις και εμπειρική επαλήθευση, ενσωματώνοντας επιστήμες όπως η αρχαιομετρία[4]. Ωστόσο, θεωρείται ότι δίνει υπερβολική έμφαση στην αντικειμενικότητα, αγνοώντας κοινωνικές και ιδεολογικές διαστάσεις.
=Μεταδιαδικαστική αρχαιολογία
Από τη δεκαετία 1980, με εκπροσώπους όπως ο Ίαν Χόντερ, η μεταδιαδικαστική αρχαιολογία εισήγαγε ερμηνευτικές προσεγγίσεις, βλέποντας την αρχαιολογία ως υποκειμενική και πολιτισμικά φορτισμένη[5]. Εστιάζει σε συμβολισμούς και εξουσία, προάγοντας πολλαπλές ερμηνείες.
Σύγχρονες προσεγγίσεις
Η οντολογική στροφή προτείνει ότι τα αρχαιολογικά κατάλοιπα αντανακλούν διαφορετικές πραγματικότητες, χρησιμοποιώντας οντολογίες για σύνδεση θεωρίας και δεδομένων[6]. Η ανοιχτή αρχαιολογία προωθεί την ελεύθερη πρόσβαση, βελτιώνοντας τη διαχείριση αυτών των δεδομένων[7].
Η αρχαιολογική θεωρία, ως το θεωρητικό υπόβαθρο της αρχαιολογίας, έχει υποστεί σημαντικές μεταμορφώσεις από τις απαρχές της μέχρι σήμερα. Αρχικά, κατά τον 19ο και αρχές 20ού αιώνα, η πολιτισμικο-ιστορική προσέγγιση κυριάρχησε, εστιάζοντας στην ταξινόμηση και χρονολόγηση υλικών καταλοίπων για την ανακατασκευή πολιτισμικών ομάδων και μεταναστεύσεων. Αυτή η μέθοδος, βασισμένη σε περιγραφικές αναλύσεις, έθεσε τις βάσεις, αλλά δεν διέθετε θεωρητικό βάθος και ερμηνεία συμπεριφορών[8].
Με την εμφάνιση της διαδικαστικής αρχαιολογίας εισήχθη μια επιστημονική προοπτική. Ο Μπίνφορντ και άλλοι υποστήριξαν ότι η αρχαιολογία πρέπει να είναι αντικειμενική, χρησιμοποιώντας υποθέσεις, μοντέλα και στατιστικές αναλύσεις για να εξηγήσει πολιτισμικές αλλαγές ως προσαρμογές σε περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες. Αυτή η προσέγγιση ενσωμάτωσε επιστήμες όπως η γεωφυσική και η αρχαιοβοτανολογία, βλέποντας τις κοινωνίες ως λειτουργικά συστήματα[9] Ωστόσο, θεωρείται κριτικά ως μηχανιστική άποψη, αγνοώντας ιδεολογίες και ατομικές πράξεις[10]. Στα 1980, η μεταδιαδικαστική αρχαιολογία, με πρωτοστάτες όπως ο 'Ιαν Χόντερ και ο Μάικλ Σανκς , αντέδρασε, εισάγοντας ερμηνευτικές και κριτικές θεωρίες. Βλέπει την αρχαιολογία ως κοινωνικά κατασκευασμένη, με έμφαση σε συμβολισμούς, εξουσία και πολλαπλές ερμηνείες. Ο αρχαιολογικός πολιτισμός δεν είναι παθητικός, αλλά ενεργός στη διαμόρφωση πολιτισμικών ταυτοτήτων[11]. Αυτή η στροφή επηρεάστηκε από τον μεταμοντερνισμό και τον φεμινισμό, προάγοντας υποκειμενικότητα και πολιτική δέσμευση.
Σήμερα, η θεωρία ενσωματώνει επιστημονικές προσεγγίσεις με θεωρητικές. Οι Martinón-Torres και Killick τονίζουν τη σχέση θεωρίας και αρχαιολογικών επιστημών, όπου τεχνικές όπως η αρχαιομετρία συμβάλλουν σε νέες θεωρίες υλικότητας και τεχνολογικών επιλογών[12] Η οντολογική στροφή, όπως εξερευνάται από τους Nuninger et al., προτείνει οντολογίες για τη σύνδεση των υλικών καταλοίπων με πρακτικές κίνησης, βλέποντας τα ως μέρος διαφορετικών κοσμοθεωριών. Περιπτώσεις μελέτης από Μάγια, Αμαζόνιο και Γαλλία, δείχνουν πώς διαπλέκονται τα τυπικά και τα άτυπα συστήματα[13]. Η ανοιχτή αρχαιολογία, όπως περιγράφει η Fernández Cacho, προάγει ελεύθερη την πρόσβαση σε δεδομένα, ενισχύοντας την επαναχρησιμοποίηση και τη συνεργασία. Στην Ισπανία, πρωτοβουλίες όπως το Archaeology Data Service δείχνουν πρόοδο, αλλά προκλήσεις όπως η έλλειψη προτύπων παραμένουν[14]. Αυτή η προσέγγιση πάντως καθιστά τη θεωρία πιο δημοκρατική, επιτρέποντας την κοινωνική συμμετοχή.
Συμπερασματικά, η αρχαιολογική θεωρία εξελίσσεται από περιγραφική σε διεπιστημονική, προάγοντας ανοιχτές πρακτικές για αξιόπιστες και ελέγξιμες ερμηνείες[15] Μελλοντικά, η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και ηθικών ζητημάτων θα ενισχύσει την κατανόηση του παρελθόντος.
Βιβλιογραφία
- Martinón-Torres, M., and D. Killick. 2015. Archaeological Theories and Archaeological Sciences. Oxford Handbook of Archaeological Theory. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199567942.013.004
- Nuninger, L., et al. 2020. "Linking Theories, Past Practices, and Archaeological Remains of Movement through Ontological Reasoning." Information 11(6):338. https://doi.org/10.3390/info11060338
- Fernández Cacho, S. 2021. "Open Archaeology. Advances and Challenges in the Management of Archaeological Contents." Complutum 32(1):1-20. https://dx.doi.org/10.5209/cmpl.78570
- Shanks, M. 1999. "Post Processual Archaeology and After." Stanford University. https://web.stanford.edu/~mshanks/MichaelShanks/files/140558.pdf
- Earle, T. K., et al. 1987. "Processual Archaeology and the Radical Critique." Current Anthropology 28(4):501-538. https://doi.org/10.1086/203591
- ↑ Martinón-Torres and Killick 2015, 2.
- ↑ Shanks 1999, 3.
- ↑ Earle et al. 1987, 5.
- ↑ Martinón-Torres and Killick 2015, 4.
- ↑ Shanks 1999, 6.
- ↑ Nuninger et al. 2020, 338
- ↑ Fernández Cacho 2021, 4.
- ↑ Shanks 1999, 2.
- ↑ Earle et al. 1987, 3-4.
- ↑ Martinón-Torres and Killick 2015, 5
- ↑ Shanks 1999, 5-7.
- ↑ Martinón-Torres and Killick 2015, 7-9.
- ↑ Nuninger et al. 2020, 340-342.
- ↑ Fernández Cacho 2021, 6-8.
- ↑ Nuninger et al. 2020, 345.
