Αρχαιολογία της μουσικής

μουσικοί Μάγια, ναός Μποναμπάκ αίθουσα 1

Η μουσική, ως καθολικό ανθρώπινο φαινόμενο, διατρέχει όλες τις κοινωνίες και ιστορικές περιόδους. Ωστόσο, η αναζήτηση των απαρχών της και η κατανόηση των μορφών που έλαβε στο παρελθόν δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η μουσική αρχαιολογία (music archaeology) αποτελεί ένα πεδίο που επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα, μελετώντας τα υλικά κατάλοιπα, τις εικονογραφικές και γραπτές πηγές, καθώς και την ηχητική εμπειρία των παλαιότερων πολιτισμών. Στόχος της δεν είναι μόνο η ανακατασκευή μουσικών οργάνων, αλλά και η διερεύνηση της κοινωνικής και τελετουργικής σημασίας της μουσικής.

Η ανάπτυξη του κλάδου είναι σχετικά πρόσφατη. Από τα τέλη του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα στον 21ο, η μουσική αρχαιολογία έχει αναδειχθεί ως διεπιστημονική ερευνητική περιοχή που συνδυάζει την αρχαιολογία, τη μουσικολογία, την εθνομουσικολογία, την ανθρωπολογία και την τεχνολογία.

Ορισμός

Η μουσική αρχαιολογία ορίζεται ως η μελέτη των μουσικών πρακτικών του παρελθόντος μέσω υλικών και άυλων μαρτυριών. Οι κύριοι στόχοι της είναι:

Η κατανόηση των μουσικών οργάνων – μορφή, κατασκευή, τεχνικές παιξίματος.

Η ανασύνθεση ηχητικών τοπίων – πώς μπορούσαν να ακούγονται οι κοινωνίες του παρελθόντος.

Η διερεύνηση του κοινωνικού ρόλου της μουσικής – σε θρησκευτικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά συμφραζόμενα.

Η ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς μέσω πειραματικών ανακατασκευών και συναυλιών.

Η μουσική αρχαιολογία δεν περιορίζεται στο παρελθόν ως κάτι στατικό, αλλά θέτει ερωτήματα για τη σχέση ανθρώπου–ήχου, τη μετάδοση γνώσεων και την πολιτισμική συνέχεια.

Μέθοδοι

Η μεθοδολογία της μουσικής αρχαιολογίας είναι πολυεπίπεδη. Κάποιες από τις βασικές προσεγγίσεις είναι:

Αρχαιολογική ανάλυση: Η εξέταση αρχαιολογικών αντικειμένων (μουσικά όργανα, τμήματα ή αποτυπώματα) προσφέρει πληροφορίες για την τεχνολογία, τα υλικά και τη χρήση τους.

Οργανολογία: Η συγκριτική μελέτη μουσικών οργάνων διαφόρων πολιτισμών βοηθά στην κατανόηση της εξέλιξής τους. Μέσα από μορφολογικές και ακουστικές αναλύσεις, μπορούμε να κατανοήσουμε την ποικιλία των ήχων.

Πειραματική αναπαραγωγή: Η κατασκευή αντιγράφων αρχαίων οργάνων με παραδοσιακές μεθόδους επιτρέπει την αναβίωση ήχων που αλλιώς θα έμεναν σιωπηλοί. Αυτή η διαδικασία συνδέει την επιστημονική έρευνα με την καλλιτεχνική πράξη).

Εθνοαρχαιολογία: Η σύγκριση με ζωντανές παραδοσιακές μουσικές πρακτικές βοηθά στην κατανόηση της λειτουργίας και των συμβολισμών των αρχαίων ήχων.

Αρχαιοακουστική: Με την εφαρμογή σύγχρονης τεχνολογίας (3D σάρωση, ακουστικές προσομοιώσεις), η έρευνα επεκτείνεται στην ανάλυση της ακουστικής χώρων, όπως θέατρα και ιερά, όπου η μουσική έπαιζε καθοριστικό ρόλο.

Ιστορική εξέλιξη

Αν και η μελέτη αρχαίων μουσικών οργάνων εμφανίστηκε ήδη τον 19ο αιώνα, η μουσική αρχαιολογία ως συστηματικό πεδίο διαμορφώθηκε μετά το 1960.

19ος αιώνας: Συλλέκτες και λόγιοι αρχίζουν να περιγράφουν αρχαία μουσικά όργανα.

20ός αιώνας: Συστηματική αρχαιολογική μελέτη και συνεργασία με μουσικολόγους.

1970s–1980s: Πρώτες πειραματικές ανακατασκευές, όπως οι σουμεριακές άρπες.

21ος αιώνας: Διεπιστημονικά ερευνητικά κέντρα και διεθνή συνέδρια εδραιώνουν τον κλάδο.

Παραδειγματικές εφαρμογές

Μεσοποταμία: Η ανακάλυψη σουμεριακών λυρών στην Ουρ έδωσε σημαντικές πληροφορίες για τη χρήση μουσικής σε τελετουργίες. Η έρευνα της Κίλμερ απέδειξε ότι υπήρχε θεωρητικό μουσικό σύστημα.

Αρχαία Ελλάδα: Ο αυλός και η λύρα αποτελούν βασικά όργανα της ελληνικής αρχαιότητας. Μέσα από αγγειογραφικές παραστάσεις και φιλολογικές πηγές, μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημασία τους σε θρησκευτικές και θεατρικές πρακτικές).

Άνδεις: Οι ήχοι των κεραμεικών των Άνδεων δείχνουν τη σύνδεση ήχου και κοσμολογικών αντιλήψεων. Η εθνομουσικολογική προσέγγιση του Όλσεν φωτίζει την ενσωμάτωση της μουσικής σε τελετές και κοινωνικές πρακτικές.

Αρχαία Αίγυπτος: Απεικονίσεις σε τοιχογραφίες και ευρήματα αρπών και αυλών αποκαλύπτουν την ποικιλία των μουσικών εκφράσεων. Η μουσική συνδεόταν στενά με τη λατρεία και τις βασιλικές τελετές.

Η σύγχρονη σημασία της αρχαιολογίας της μουσικής

Η μουσική αρχαιολογία συμβάλλει στην προστασία και ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς. Μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, συναυλιών με ανακατασκευασμένα όργανα και ψηφιακών αναπαραστάσεων, το κοινό έρχεται σε επαφή με την αρχαία μουσική εμπειρία).

Επιπλέον, η έρευνα προάγει τον διάλογο ανάμεσα στην επιστήμη και την τέχνη. Οι μουσικοί που πειραματίζονται με αρχαία όργανα όχι μόνο ζωντανεύουν το παρελθόν αλλά και εμπλουτίζουν τη σύγχρονη μουσική δημιουργία.

Φωτοθήκη

• 
  Παραδοσιακό μουσικό τόξο, ένα από τα αρχαιότερα έγχορδα.
• 
  Οι αυλοί από κόκκαλο είναι από τα αρχαιότερα μουσικά όργανα.

Βιβλιογραφία

• Both, A. A. (2009). Music archaeology. In Grove Music Online. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.13639
• Both, A. A. (2010). Music archaeology: Some methodological and theoretical considerations. In E. Hickmann & R. Eichmann (Eds.), Music archaeology of early metal ages (pp. xx–xx). Aarhus University Press. ISBN 9788763531267
• Both, A. A., & Eichmann, R. (2013). Musikarchäologie: Klänge der Vergangenheit. Kulturverlag Kadmos. ISBN 9783899719470
• Eichmann, R. (2018). Music archaeology. In R. Bader (Ed.), Springer handbook of systematic musicology (pp. 1175–1188). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-662-55004-5_51
• Kartomi, M. (1990). On concepts and classifications of musical instruments. University of Chicago Press. ISBN 9780226425996
• Kilmer, A. D. (1971). The discovery of an ancient Mesopotamian theory of music. Proceedings of the American Philosophical Society, 115(2), 131–149. https://doi.org/10.2307/985853
• Lawergren, B. (1994). Musical instruments: History, technology, and performance of instruments of Western music. Cambridge University Press. ISBN 9780521451990
• Olsen, D. A. (2002). Music of El Dorado: The ethnomusicology of ancient South American cultures. Scarecrow Press. ISBN 9780810841386
• West, M. L. (1992). Ancient Greek music. Oxford University Press. ISBN 9780198149750