Οντολογία
Η οντολογία αποτελεί κεντρικό κλάδο της φιλοσοφίας, εστιάζοντας στην έρευνα του τι υπάρχει και πώς ορίζεται η ύπαρξη. Σύμφωνα με έρευνες, η οντολογία εξετάζει τη φύση της πραγματικότητας, πέρα από επιμέρους προοπτικές, και συχνά συνδέεται με ερωτήματα όπως "Τι υπάρχει;"[1]. Ωστόσο, τέτοια ερωτήματα μπορεί να είναι παραπλανητικά, καθώς προϋποθέτουν σαφήνεια στον ορισμό της "ύπαρξης". Στον σύγχρονο λόγο, η οντολογία επεκτείνεται σε διεπιστημονικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της αρχαιολογίας, όπου η "οντολογική στροφή" αναθεωρεί τις σχέσεις ανθρώπων και αντικειμένων[2].
Ορισμός της οντολογίας
Η οντολογία ορίζεται ως η μελέτη της ύπαρξης, εστιάζοντας στη φύση και δομή των πραγμάτων ανεξάρτητα από την ύπαρξή τους[3]. Στη φιλοσοφική παράδοση, αφορά το "είναι καθ' εαυτό", όπως το όρισε ο Αριστοτέλης στα Μεταφυσικά του. Στον υπολογιστικό χώρο, ωστόσο, μια οντολογία είναι "ρητή προδιαγραφή μιας εννοιολογικής σύλληψης"[4], χρησιμεύοντας στη μοντελοποίηση συστημάτων. Σύμφωνα με ρεαλιστικές προσεγγίσεις, υπάρχει μία ανεξάρτητη πραγματικότητα[5], ενώ ο σχετικισμός βλέπει την πραγματικότητα ως κατασκευή του νου[6]. Αυτή η διχοτομία επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε ερωτήματα ύπαρξης, όπως "υπάρχει ο χρόνος;"[7].
Ιστορία της οντολογίας
Η οντολογία ξεκινά από τον Αριστοτέλη, ο οποίος τη διαχώρισε από τις επιμέρους επιστήμες[8]. Στον μεσαίωνα, φιλόσοφοι όπως ο Θωμάς Ακινάτης συνδύασαν την οντολογία με τη θεολογία. Στη νεότερη εποχή, ο Καντ και ο Χέγκελ επέκτειναν την έννοια, ενώ ο 20ός αιώνας είδε κριτικές από τον Ράιλ και τον Στράουσον[9]. Σήμερα, η οντολογία ενσωματώνεται σε νέα υλιστικά ρεύματα, όπου τα αντικείμενα έχουν δική τους δράση[10].
Σύγχρονες προσεγγίσεις
Στη σύγχρονη εποχή η οντολογία περιλαμβάνει τον "οντολογικό υλισμό" και τις "νέες υλικότητες", σύμφωνα με τον οποίο τα πράγματα δεν είναι παθητικά αλλά ενεργά [11]. Στην ανθρωπολογία, η οντολογική στροφή αμφισβητεί τη διάκριση φύσης-πολιτισμού, προτείνοντας πολλαπλές "πραγματικότητες"[12]. Για παράδειγμα, στις φυλές του Αμαζονίου η διαφορά βρίσκεται στα σώματα, όχι στις απόψεις[13]. Αυτές οι προσεγγίσεις ενθαρρύνουν μια αναδρομική μεθοδολογία, σύμφωνα με την οποία τα δεδομένα μετασχηματίζουν τις έννοιες[14].
Σχέση οντολογίας και αρχαιολογίας
Η σχέση οντολογίας και αρχαιολογίας αναδεικνύεται μέσω της "οντολογικής στροφής", σύμφωνα με την οποία η αρχαιολογία μελετά τα "πράγματα" με τη δική τους οντότητα[15]. Προσεγγίσεις όπως η συμμετρική αρχαιολογία και η θεωρία για το σύνολο ανθρώπινων και μη ανθρώπινων στοιχείων που λειτουργούν ως ένα ενιαίο σύστημα (assemblage) εξετάζουν σχέσεις ανθρώπων-μη ανθρώπων, δίνοντας στα αντικείμενα δράση[16]. Για παράδειγμα, η θεωρία του δρώντος-δικτύου (actor-network theory) βλέπει τα αρχαιολογικά ευρήματα ως ενεργούς παράγοντες[17]. Αυτή η στροφή απορρίπτει ανθρωποκεντρικές ερμηνείες, προτείνοντας σχεσιακές οντολογίες όπου τα πράγματα διαμορφώνουν κοινωνίες [18]. Ωστόσο, κριτικές υποστηρίζουν ότι υπερτονίζει τη διαφορά, αγνοώντας πολιτικές διαστάσεις[19]. Στην πράξη, βοηθά στην ερμηνεία του υλικού πολιτισμού, όπως σε προϊστορικά ταφικά έθιμα[20].
Συμπερασματικά η οντολογία παραμένει δυναμική, εμπλουτίζοντας πεδία όπως η αρχαιολογία μέσω νέων προσεγγίσεων. Η σχέση τους υπογραμμίζει την ανάγκη για ανοιχτή μεθοδολογία, αναγνωρίζοντας πολλαπλές πραγματικότητες[21].
Παραπομπές
- ↑ Taylor 1959, 125.
- ↑ Heywood 2017.
- ↑ Guarino et al. 2009, 2.
- ↑ Guarino et al. 2009, 3.
- ↑ Patomäki 2017.
- ↑ Patomäki 2017.
- ↑ Taylor 1959, 126.
- ↑ Guarino et al. 2009, 1.
- ↑ Taylor 1959, 128-131
- ↑ Heywood 2017
- ↑ Čapek 2023, 72
- ↑ Heywood 2017.
- ↑ Heywood 2017.
- ↑ Heywood 2017.
- ↑ Čapek 2023, 68.
- ↑ Čapek 2023, 75-80
- ↑ Čapek 2023, 70.
- ↑ Heywood 2017.
- ↑ Heywood 2017
- ↑ Čapek 2023, 85.
- ↑ Taylor 1959, 140.
Βιβλιογραφία
- Čapek, L. 2023. Ontological turns in archaeology and material culture studies: archaeology as a discipline about ‘things’. Archeologické rozhledy 75:68–98. https://doi.org/10.35686/AR.2023.5
- Guarino, N., Oberle, D., Staab, S. 2009. What Is an Ontology? In Handbook on Ontologies, pp. 1-17. (No ISBN/DOI provided in source, accessible at https://www.researchgate.net/publication/226279556_What_Is_an_Ontology)
- Heywood, P. 2017. The ontological turn. Open Encyclopedia of Anthropology. https://doi.org/10.29164/17ontology
- Patomäki, H. 2017. A guide to ontology, epistemology, and philosophical perspectives for interdisciplinary researchers. Integration and Implementation Insights. Accessible at https://i2insights.org/2017/05/02/philosophy-for-interdisciplinarity/
- Taylor, C. 1959. Ontology. Philosophy 34(129):125–141. Accessible at https://www.cambridge.org/core/journals/philosophy/article/ontology/7F768C00EC023DE4EEE9DA082AE9D391
