Πυριτόλιθος
Πυριτόλιθος (αγγλ. flint) είναι μικροκρυσταλλική ή κρυπτοκρυσταλλική μορφή διοξειδίου του πυριτίου (SiO₂), που σχηματίζεται σε ασβεστολιθικά ιζήματα, κυρίως σε κοιτάσματα κιμωλίας. Αποτελεί ειδική ποικιλία του τσερτ με διακριτή υφή, χρώμα και οπτικές ιδιότητες.[1] Ο πυριτόλιθος χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα στην προϊστορική τεχνολογία για την κατασκευή αιχμηρών εργαλείων και αποτελεί σημαντικό αντικείμενο σύγχρονης αρχαιομετρικής και γεωλογικής έρευνας.
Γεωλογική προέλευση
Η γένεση του πυριτόλιθου συνδέεται με τη διάλυση βιογενούς πυριτίου και την καθίζηση ή αντικατάσταση του ασβεστίτη από SiO₂ σε περιβάλλοντα φτωχά σε ασβέστιο.[2] Οι όζοι πυριτόλιθου σχηματίζονται σε στρώματα κιμωλίας και παρουσιάζουν ποικιλομορφία στο μέγεθος, τη σύσταση και το πορώδες.[3]
Ιδιότητες
Ο πυριτόλιθος έχει σκληρότητα περίπου 7 στην κλίμακα Mohs και χαρακτηρίζεται από κογχώδη θραύση, η οποία επιτρέπει την παραγωγή ιδιαίτερα αιχμηρών επιφανειών.[4] Η ομοιογένεια και η μικροσκληρότητα του υλικού επηρεάζουν την καταλληλότητά του για απολέπιση.[5]
Η θερμική επεξεργασία (200–350 °C) μειώνει την απαιτούμενη ενέργεια θραύσης και διευκολύνει την παραγωγή λεπτότερων απολεπίσεων χωρίς αλλοίωση της μορφολογίας.[6] Επιφανειακές πατίνες που αναπτύσσονται με το πέρασμα του χρόνου χρησιμοποιούνται για τη χρονολόγηση αρχαίων εργαλείων.[7]
Προϊστορική τεχνολογία
Η απολέπιση (knapping) αξιοποιεί την προβλέψιμη θραύση του πυριτόλιθου για την παραγωγή λεπίδων, ξέστρων και αιχμών.[8] Οι τεχνίτες προτιμούσαν ομοιογενή υλικά απαλλαγμένα από ρωγμές.[9]
Η ανάλυση φθοράς (use-wear analysis) δείχνει ότι ο πυριτόλιθος χρησιμοποιήθηκε για κοπή φυτικών υλών, επεξεργασία ξύλου και σφαγή ζώων.[10] Η παρουσία «διπλής πατίνας» υποδηλώνει επαναχρησιμοποίηση εργαλείων και ενισχύει την έννοια της «βιογραφίας του αντικειμένου».[11]
Αισθητική και συμβολική χρήση
Ορισμένα εργαλεία από πυριτόλιθο παρουσιάζουν συμμετρία, αναλογίες και φινίρισμα που αντανακλούν αισθητική πρόθεση των δημιουργών τους.[12] Οι χρωματικές του αποχρώσεις (γκρίζο, μαύρο, μελιτζανί) πιθανόν έφεραν και συμβολική σημασία.[13]
Σύγχρονες έρευνες
Ο πυριτόλιθος αποτελεί αντικείμενο γεωλογικής και αρχαιομετρικής μελέτης. Ισοτοπικές αναλύσεις συμβάλλουν στην ταυτοποίηση πηγών πρώτης ύλης και στην κατανόηση προϊστορικών δικτύων ανταλλαγών.[14] Οι μηχανικές ιδιότητές του αξιοποιούνται και σε σύγχρονες τεχνικές επιστήμες, όπως η γεωτεχνική μηχανική.[15]
Εξόρυξη και διακίνηση
Η εξόρυξη πυριτόλιθου μαρτυρείται από τη Νεολιθική περίοδο. Στο Κσεμιόνκι (Πολωνία) έχουν εντοπιστεί υπόγεια ορυχεία ηλικίας 3900–1600 ΠΚΕ.[16] Αντίστοιχα κέντρα εντοπίζονται στη Γαλλία, τη Δανία και την Αγγλία.[17]
Η διακίνηση πυριτόλιθου υψηλής ποιότητας σε μεγάλες αποστάσεις καταδεικνύει την ύπαρξη δικτύων ανταλλαγών και πρώιμων οικονομικών δομών.[18] Τα δίκτυα αυτά συνέβαλαν στη διάδοση τεχνογνωσίας και στη σύσφιξη κοινωνικών δεσμών.[19]
Παραπομπές
- ↑ Clayton 1986, 1.
- ↑ Clayton 1986, 1.
- ↑ Clayton 1986, 2.
- ↑ Eren et al. 2022, 5.
- ↑ Eren et al. 2022, 5.
- ↑ Schmidt et al. 2017, 6.
- ↑ Venditti et al. 2022, 1.
- ↑ Eren et al. 2022, 6.
- ↑ Evans and Schmidt 2019, 1.
- ↑ Calandra et al. 2021, 3.
- ↑ Venditti et al. 2022, 1.
- ↑ Berleant 2007, n.p.
- ↑ Berleant 2007, n.p.
- ↑ Hughes et al. 2018, 1.
- ↑ Clayton 1986, 2.
- ↑ Evans and Schmidt 2019, 2.
- ↑ Clayton 1986, 2.
- ↑ Hughes et al. 2018, 2.
- ↑ Hughes et al. 2018, 3.
Βιβλιογραφία
- Berleant, R. 2007. Paleolithic Flints: Is an Aesthetics of Stone Tools Possible? Contemporary Aesthetics 5. https://quod.lib.umich.edu/c/ca/7523862.0005.006/--paleolithic-flints-is-an-aesthetics-of-stone-tools-possible?rgn=main;view=fulltext
- Calandra, I., Schunk, L., Rodriguez, A., Gneisinger, W., Pedergnana, A., Paixao, E., Hillebrand, T.R., Marreiros, J., and Gunter, T. 2021. Quantitative use-wear analysis of stone tools: Measuring how the intensity of use affects the identification of the worked material. PLOS One 16(9): e0257266. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0257266
- Clayton, C.J. 1986. The geochemistry of chert formation in Upper Cretaceous chalks. PhD thesis, King's College London. https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/files/2929175/319531.pdf
- Eren, M.I., Bebber, M.R., Buchanan, B., Boulanger, M.T., Chao, A., and Tennie, C. 2022. Knapping force as a function of stone heat treatment. PLOS One 17(12): e0278643. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0278643
- Evans, T.L. and Schmidt, P. 2019. Thermal engineering of stone increased prehistoric toolmaking skill. Scientific Reports 9:14564. https://www.nature.com/articles/s41598-019-51139-3
- Hughes, R.E., Högberg, A., and Olausson, D. 2018. A multi-technique approach to sourcing Scandinavian flint: Trace element and strontium isotope analysis. Scientific Reports 8:12632. https://www.nature.com/articles/s41598-018-31098-0
- Schmidt, P., Bouthiaux, C., and Denis, A. 2017. The investment in time needed for heat treatment of flint and chert. HAL open archive. https://hal.science/hal-01546571v1/document
Venditti, F., Nunziante Cesaro, S., Agam, A., Barkai, R., and Gopher, A. 2022. Function, life histories, and biographies of Lower Paleolithic patinated flint tools from Late Acheulian Revadim (Israel). Scientific Reports 12:2934. https://www.nature.com/articles/s41598-022-06823-2
