Θρησκεία

Ως έννοια, η θρησκεία έχει οριστεί μυριάδες φορές στη βιβλιογραφία, όμως ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους ορισμούς προέρχεται από τον Émile Durkheim, ο οποίος την περιγράφει ως «ένα ενοποιημένο σύστημα πεποιθήσεων και πρακτικών σχετικών με ιερά πράγματα, δηλαδή πράγματα που διαχωρίζονται και θεωρούνται απαγορευμένα — πεποιθήσεις και πρακτικές που ενώνουν όλα τα άτομα που τηρούν αυτό το σύστημα σε μία ενιαία ηθική κοινότητα που ονομάζεται Εκκλησία». Στο κεντρικό του έργο The Elementary Forms of the Religious Life, ο Durkheim επιχειρεί να αναλύσει και να εξηγήσει τη θρησκεία εξετάζοντας τις πιο πρώιμες μορφές θρησκευτικών συστημάτων (π.χ. τον τοτεμισμό), επιχειρώντας να δείξει ότι ο διαχωρισμός ιερού και βέβηλου αποτελεί το βασικό γνώρισμα κάθε θρησκευτικής ζωής. Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, η θρησκεία δεν ορίζεται από την πίστη σε υπερφυσικά όντα ή δυνάμεις καθεαυτή, αλλά από τη λειτουργία της ως κοινωνικός θεσμός που συγκροτεί και συντηρεί κοινωνικές σχέσεις και συλλογικές ταυτότητες μέσω κοινών πρακτικών, τελετουργιών και συμβολικών διακρίσεων.

Ο Clifford Geertz ορίζει τη θρησκεία ως έναν πολιτισμικό σύστημα συμβόλων, όπου η θρησκεία δεν αποτελεί απλώς δογματικό σύνολο πεποιθήσεων, αλλά «ένα σύστημα συμβόλων που δρα ώστε να καθιερώνει ισχυρές, διαδεδομένες και μακροχρόνιες διαθέσεις και κινητήριες δυνάμεις στους ανθρώπους διαμορφώνοντας αντιλήψεις για μια γενική τάξη ύπαρξης και ντύνοντας αυτές τις αντιλήψεις με τέτοια αύρα πραγματικότητας που οι διαθέσεις και οι κινητήριες δυνάμεις φαίνονται μοναδικά ρεαλιστικές». Η έμφαση εδώ βρίσκεται στο γεγονός ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές λειτουργούν ως σύστημα συμβολικών μορφών, οι οποίες παρέχουν τόσο νοήματα όσο και πρακτικούς προσανατολισμούς ζωής στους πιστούς, καθιστώντας την θρησκεία ένα ενιαίο πολιτισμικό πλαίσιο νοήματος και δράσης.

Σύμφωνα με τον Geertz, τα σύμβολα —τα οποία περιλαμβάνουν λέξεις, τελετουργίες ή τελετές— δεν είναι απλά αντιπροσωπευτικά σήματα, αλλά συνδεδεμένα πλαίσια νοήματος που διαμορφώνουν τόσο την αντίληψη του κόσμου όσο και την εσωτερική ψυχολογική εμπειρία των πιστών. Σε αυτήν την έννοια, η μελέτη της θρησκείας απαιτεί ανάλυση της συμβολικής σύστασης του πολιτισμού και του τρόπου με τον οποίο αυτά τα σύμβολα ενσωματώνονται στην κοινωνική ζωή και στις ψυχολογικές διαθέσεις των ανθρώπων.

Ως έννοια, η θρησκεία δεν είναι στατική, αλλά εξελίσσεται μέσα από ιστορικούς, πολιτισμικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Εδώ εξετάζεται ο ορισμός της θρησκείας, η ιστορική της εξέλιξη από την προϊστορία έως τη σύγχρονη εποχή, οι σύγχρονες προσεγγίσεις και η επίδρασή της στην κοινωνία. Η προσέγγιση αποσκοπεί να φωτίσει πώς η θρησκεία λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ ατομικής εμπειρίας και συλλογικής ταυτότητας, ενώ αναγνωρίζει τις διαμάχες γύρω από τον ρόλο της σε έναν όλο και πιο εκκοσμικευμένο κόσμο. Η ανάλυση βασίζεται σε ακαδημαϊκές μελέτες που τονίζουν την πολυπλοκότητα της θρησκείας, αποφεύγοντας μονοδιάστατες ερμηνείες.

Βιβλιογραφία

• Durkheim, Émile. The Elementary Forms of the Religious Life. Project Gutenberg (open access e‑book): https://www.gutenberg.org/ebooks/41360
• Geertz, Clifford. Religion as a Cultural System. Tavistock, 1966. Open access αποσπάσματα PDF: https://www.nideffer.net/classes/GCT_RPI_S14/readings/Geertz_Religon_as_a_Cultural_System_.pdf